In de antisemitische val getrapt

Even wrijven in een vlek. De afgelopen donderdag postte ik een bericht over de tegenstelling tussen de reacties van artiesten die de Zwarte Cross afzegden omdat het festival in handen is van KKR (een private-equitybedrijf waar je wel een beetje kritiek op kunt hebben) en het gebrek aan reacties bij schrijvers die bij het VBK-concern zitten, dat eigendom is van Simon & Schuster, dat op haar beurt ook onder KKR valt. Een fijn bericht voor Hemelvaartsdag. Omdat plaatjes van de concernlogo’s nogal saai zijn vroeg ik AI om hulp: ik gebruikte de afbeeldingengenerator Microsoft Designer die sneller werkt dan ChatGPT en bovendien de keuze geeft uit vier varianten. Ik wilde een schrijver tonen die onwetend was van de donkere krachten boven hem. Dus ik vroeg om een kapitalist die als een poppenspeler de schrijver in zijn macht had. De eerste vier plaatjes wees ik af, in de tweede ronde zat een afbeelding die ik gebruikte.

Aan het eind van de middag zat ik in een café toen ik een berichtje kreeg van Bert Natter die me erop wees dat de afbeelding die ik gekozen had niet zo gelukkig was. En inderdaad de door AI gegenereerde afbeelding had een nogal foute historische voorganger:

Natuurlijk kende ik die historische afbeelding, ook al omdat ik in mijn jonge jaren spotprenten uitknipte en bewaarde en boeken over spotprenten verzamelde. De antisemitische gedachte dat de joden de touwtjes in handen hebben en machthebbers kunnen laten doen wat ze willen komt in allerlei varianten terug tot op de dag van vandaag (waarbij bijvoorbeeld Soros de poppenspeler is). Er zijn natuurlijk ook niet-antisemitische varianten, maar de afbeelding is zo besmet dat je die eigenlijk niet kunt gebruiken. In 2021 trapte de Volkskrant in dezelfde antisemitische valkuil met een voorpagina van de bijlage waarop Maurice de Hond de poppenspeler van dienst was.

De Volkskrant moest diep door het stof en dat is vooral jammer omdat je enige sympathie moet voelen voor Maurice de Hond.

Ik had beter moeten weten, want de eerste vier plaatjes die Microsoft Designer genereerde op grond van de prompt ‘Een schrijver achter een typemachine, waarbij de handen van de schrijver vastzitten aan touwtjes van een poppenspeler boven hem. Die poppenspeler moet er uitzien als een kwaadaardige kapitalist.’ zagen er zo uit:

Ik wilde geen plaatje waarbij het zou gaan over een witte man die een zwarte man in zijn macht heeft, maar ik wilde ook zeker geen kapitalist die een variant was op een joodse karikatuur. Ik schoof die eerste serie terzijde juist vanwege de antisemitische connotaties.

De tweede prompt heb ik iets aangepast: ‘Een schrijver achter een typemachine, waarbij de handen van de naïeve schrijver vastzitten aan touwtjes van een poppenspeler boven hem. Die poppenspeler moet er uitzien als een ouderwetse, boosaardige kapitalist.’ Dat leverde de volgende vier plaatjes op:

Ook niet helemaal koosjer. Ik koos de derde variant in deze reeks omdat de kapitalist eruitziet als een louche kerel uit een Amerikaanse gangsterfilm. Ik vond het plaatje wel iets grappigs hebben omdat de schrijver inderdaad achter de typemachine zit, maar dan heel letterlijk, het toetsenbord is naar de kijker gericht.

Los van de vraag waarom ik wel let op onderdelen van de afbeelding, maar niet op de afbeelding in zijn geheel, is de vraag interessant met welke beelden deze AI-variant is getraind.

Na de waarschuwing van Bert Natter ging ik naar huis om de afbeelding te vervangen. Geen poppenspeler meer. De prompt werd: ‘Een realistische afbeelding van een naïeve schrijver die op een typemachine typt.’ Bij ‘naïeve schrijver’ verschijnen er voor het eerst twee vrouwen tussen de resultaten, van wie er één nog steeds op een vreemde manier bovenop haar typemachine typt.

Ik koos uiteindelijk voor de afbeelding rechtsonder, een schrijver die met zijn kroontjespen aan het typen is. Ook opmerkelijk, maar gelukkig niet antisemitisch.

Intussen zijn we wel ver afgedwaald van het oorspronkelijke artikel. Het lijkt me wel goed dat steeds meer mensen bewust worden van de geldstromen achter culturele instellingen. Hoe naïef wil je blijven, vrolijk dansend bij Mysterieland, de Zwarte Cross of Awakenings, terwijl een deel van je geld is gegaan naar de republikeinse partij in Amerika. En wacht je als schrijver gewoon een paar jaar tot KKR Simon & Schuster met winst heeft doorverkocht aan een volgende investeerder die in jouw ogen betere politieke keuzes maakt of kies je voor een onafhankelijke uitgeverij? Ik zou, als ik bij Atlas Contact of bij Ambo|Anthos zat, ook niet direct weten wat ik zou doen, er zitten vooral praktische bezwaren in de weg bij een morele keuze. Maar ik zou ook last hebben van een zekere weemoedigheid, die ’s avonds komt, wanneer je iets minder gerust slapen gaat.

Coen Peppelenbos