Literaire schaakpartij

‘Hij ligt al zeven jaar in bed.’ Zo begint de roman Veelvuldig en alleen van Anjet Daanje. Daan Merkelbach besluit op zijn vijftiende na de tragische verdrinkingsdood van zijn vriend Justin in bed te gaan liggen en daaruit alleen voor het hoognodige op te staan. Lekker blijven liggen, dacht ik toen ik die eerste zin las, en mij vooral niet lastigvallen met zieligheidsverhalen en traumatische gebeurtenissen die op de laatste pagina onthuld worden. Maar zo werkt het niet in deze uitvoerige en merkwaardig rondcirkelende roman. Daanje vertelt ons de geschiedenis van die verdrinkingsdood maar de manier waarop is meer dan merkwaardig.

Bij haar geen emotionele taferelen of larmoyante huilpartijen van mensen die met grote schuldgevoelens rondlopen over de dood van een vriend maar eerder bijna afstandelijke en precieze zinnen over achtergronden van dat drama en de gevolgen ervan voor een klein vriendenclubje. We maken kennis met Floor, die begeerd wordt door de vriendenclub Daan, Marten en Justin.

Tijdens een vakantie in Bretagne proberen deze pubers Floor tot een keuze te dwingen. Ze geven elkaar min of meer gevaarlijke opdrachten en wie uiteindelijk alle opdrachten naar tevredenheid uitvoert ‘krijgt’ Floor. Justin komt bij zo’n opdracht om het leven: hij verdrinkt. Zo naverteld lijkt het allemaal niks, wat losgeslagen geslagen jongeren met een vervelingscomplex, typisch iets voor deze tijd, wat moeten we met deze aanstellers?

Maar nogmaals, Daanje zet dit gegeven onder hoogspanning, juist niet door er erg opgewonden over te doen maar door de emoties en de schuldgevoelens van deze jongeren haarscherp in beeld te brengen. Dat is precies het bijzondere van deze roman. Er staan geen oeverloze beschouwingen in over schuld en boete, al speelt Dostojewski’s roman wel een kleine rol. Ze psychologiseert er niet eindeloos op los over rijkeluiskinderen met een teveel aan verveling. Ze analyseert alsof dit een interessante schaakpartij betreft die van alle kanten bekeken kan worden en waarvan zoveel mogelijk varianten aan bod moeten komen.

Soms beschrijft ze de gebeurtenissen een paar keer vanuit verschillende standpunten, dan weer komt ze terug op allang als feit aangenomen scènes en zelfs speelt ze een curieus spel met feit en fictie. Verzint die Daan alles, bestaan alle personages wel echt? Is die Floor eigenlijk wel onschuldig? Is Marten echt zon eikel als hij lijkt te zijn En dan die rare jaarlijks terugkerende ‘spijtbetuiging’ wanneer de oude vrienden samen met hun dorpsgenoten voor het huis van de ouders van de verdronkene een curieus spijtritueel opvoeren. Dit alles beschreven in kalme, serene zinnen die vaak barsten van allerlei verheven rationalisaties maar kort daarop net zo makkelijk banale zaken aan de orde stellen.

Werkt deze ingenieuze opzet en zorgvuldig gestileerde uitwerking? Het verhaal blijft op een afstand, meeleven is er niet bij en dat is niet de bedoeling van de schrijfster geweest. Dat betekende ook dat ik me regelmatig behoorlijk verveelde, omdat steeds hetzelfde nu eenmaal steeds hetzelfde is. Geen boek voor liefhebbers van een razendsnelle plot met daverende
ontwikkelingen. Maar toch een zeer bijzonder boek dat me flink aan het peinzen zette. En gaat het daar niet om in literatuur?

Kees ’t Hart

Anjet Daanje – Veelvuldig en alleen. Thomas Rap, Amsterdam. 366 blz. [later heruitgegeven al e-book bij Passage en als fysiek boek bij Pluim]

Deze recensie verscheen voor het eerst in de Leeuwarder Courant op 20 juni 2003.

Lees ook de recensie door Rosanna del Negro.