Het leven achter de dingen

De ondertitel van Verbruikt licht luidt ‘een boek’ en dat is geen open deur, maar een eerste vingerwijzing naar waar het in Lara Pawsons roman om gaat: om dingen. Een vrouw loopt door haar huis en moet bij allerlei huishoudelijke apparaten aan herinneringen, historische gebeurtenissen, maatschappelijke problemen of intieme gevoelens denken. En nee, het zijn geen (al dan niet toevallige) associaties; dat zou te makkelijk zijn. De vrouw herkent de wereld die al die dingen daadwerkelijk met zich meedragen. Zo blijkt de kookwekker, eenvoudig voorbeeld, van dezelfde makelij als de wekkertjes die de IRA gebruikte voor haar tijdbommen. Ze zou het liefst zo’n wekkertje eens onder de auto van de buurman plakken, alleen maar om een beetje angst te zaaien. Ook de broodrooster, die zij zojuist van een buurman heeft gekregen en die uit de boedel van zijn overleden vrouw komt, heeft niet alleen warme persoonlijke eigenschappen, maar draagt ook de toestand van de wereld met zich mee.

Hij heeft goed afmetingen. Zoals de leren handtassen die vroeger aan de elleboog hingen van vrouwen van een bepaalde overtuiging, vrouwen die hun echtgenoot hun kousenbanden leenden en een pillboxhoed droegen naar begrafenissen.

Aan de ene zijde: drie knoppen in de vorm van rattenkeutels. Boven elke knop omhult een bolster van roodplastic een piepklein lampje. Als ik even over een van deze lampje wrijf, moet ik denken aan de tepel van een hond, of de trekkerpin van een ArmaLite semiautomatisch geweer, of de onbeschrijflijke golf van genot als jouw vinger mijn clitoris nadert.

Boven elk lampje, een fractie uit het midden, staat een woord gedrukt in hetzelfde ingetogen lettertype dat je op CIA-documenten aantreft. Samen vormen de woorden een samenvatting van het antropoceen: REHEAT DEFROST CANCEL.

Waarmee de actualiteit onverbiddelijk binnenkomt, niet omdat die broodrooster de verteller aan een milieuramp herinnert, maar omdat dat ding er deel van uitmaakt. Net zoals het gas onder het pannetje waarmee ze eieren kookt, rechtstreeks verbonden is met gaskamers, en het schrobben van de negentiende-eeuwse tegels in de gang met de koloniale geschiedenis.

Ook haar mobiele telefoon draagt tal van schuldige verbanden met zich mee. Zo is er het kobalt dat in Congolese mijnen door kleuters wordt gedolven, maar ook zijzelf als gebruiker van dat apparaat staat op één lijn met mannen die er beelden van kindermisbruik mee downloaden. Of de drie zwarte slipjes die haar aan de pony van Hitler doen denken. Of de rode radiator waar ze overheen hangen om te drogen en die dezelfde is als waaraan Terry Waite, de gegijzelde gezant, maandenlang vastgeklonken zat. En waaraan nog steeds kinderen en vrouwen vastgebonden worden.

Het zijn, zoals gezegd, geen metaforen of toevallige associaties. De westerse cultuur is van oudsher in de meest letterlijke zin geworteld in het bloed, de pijn en het verdriet van anderen. Verbruikt licht ontneemt onze alledaagse omgeving zijn onschuld en drukt de lezer met zijn neus op de nogal onaangename feiten, op de echte wereld buitenshuis. Maar toch… ik aarzel… is het geen onaangenaam boek. Het leest prettig, het is bij tijd en wijle zelfs grappig. Maar het nodigt ook uit om eens op een andere manier naar de gewone dingen om je heen te kijken. En dat kan natuurlijk nooit kwaad.

Jan de Jong

Lara Pawson – Verbruikt licht. Vertaling Lisette Graswinckel. Koppernik, Haarlem. 156 blz. € 22,50.