Recensie: Ocean Vuong – De keizer van Gladness
Teder, maar ook gezapig
Ocean Vuong is bekend geworden met de dichtbundel Tijd is een moeder en de roman Op aarde schitteren we even. Dat maakte nieuwsgierig naar zijn net uitgekomen roman De keizer van Gladness. In deze roman toont de schrijver veel mededogen voor zijn personages, krijgt iedereen een soort tedere aandacht. Dat is zowel de kracht als de zwakte van dit boek. Het is prima om met een personage mee te leven, en om in het algemeen mededogen te hebben, maar er worden op deze manier wel veel verhalen door elkaar verteld. Niet alle verhalen zijn even interessant om te volgen, en sommige voegen ook weinig toe aan het belangrijkste plot. Daardoor wordt dit onderhoudende boek soms wel erg gezapig.
Als lezer volg je het personage Hai. Hij staat op een brug en wil er misschien vanaf springen. Dan roept een vrouw hem en hij klautert naar beneden om met haar te praten. Zij blijkt een dementerende vrouw te zijn, die in een vervallen huis woont, met weinig voorzieningen in de buurt. Haar net vertrokken inwonende hulp is nog niet vervangen, en uiteindelijk vraagt ze Hai om te blijven. Dat doet hij. Hai en de oude vrouw, Grazina, raken aan elkaar gehecht. Hoewel deze verhaallijn op het randje van klef zit, raak je als lezer vooral vertederd, geloof je in iets als goedheid in de mens. Aan de andere kant, ontsnap je als lezer niet aan de gedachte: heeft deze Grazina niet vooral professionele hulp nodig? Dit wordt schrijnender als haar zoon haar in een tehuis wil plaatsen. Grazina wil dat niet, en Hai helpt haar om deze verhuizing te frustreren. Het hele sentiment in het boek is dan: Grazina en Hai zijn goed, het tehuis en de zoon zijn slecht. Daarin slaat die tederheid dan wel door. Zou het niet beter zijn als Grazina wel de hulp krijgt die ze nodig heeft?
Veel scènes worden opgerekt, en bij meerdere scènes, waar een soort spanning in zit, werkt dat prima. Bijvoorbeeld als Grazina denkt dat ze zeventien is en uit Litouwen moet vluchten, omdat het Rode leger eraan komt. Hai doet zich voor als sergeant Pepper en ze spelen hele veldslagen na. Later vindt Hai een baantje bij de HomeMarket waar het ‘elke dag van het jaar Thanksgiving’ was. Het is een restaurant dat net iets hoger wordt aangeslagen dan fastfoodketens. Alle werknemers, zoals ook Hais neef Sony, krijgen een apart verhaallijntje. Met afstand het beste lijntje is van Wayne die zijn collega’s vraagt om te helpen met het inpakken van varkensvlees en zo wat bij te verdienen. Eenmaal ter plaatse blijkt dat de varkens nog wel eerst geslacht moeten worden. De tijdsvertraging die overal in het boek zit, lijkt hier wél functioneel ingezet.
De meest interessante scène begint met een soldaat op bed die met een jongeman praat. Het duurt even voordat het daagt dat de jongeman Hai is. Later volgen gesprekken met Grazina over Hais geaardheid, maar voor het verhaal doen die er weinig toe. De soldaat komt ook niet meer terug in het verhaal. Toch blijft deze scène hangen, omdat je als lezer even verrast bent, even uit het verhaal wordt gehaald. In de rest van het boek wordt alles uitgelegd, tot vervelens toe. Als lezer had ik vaak de gedachte: dit kon ook wel korter en strakker opgeschreven worden.
Dan heb ik eerst nog Hais moeder geparkeerd, die denkt dat Hai een medicijnenstudie volgt, zijn tante die in de gevangenis zit, oom met een diamant in zijn hand, neef die mentale uitdagingen heeft, baas die professioneel worstelaar wil worden, een overleden oma en allerhande drugsproblemen uit Hais verleden. Het is een vol boek, en veel is én uitvoerig beschreven én niet precies genoeg beschreven, zodat je niet weet wat je als lezer met al deze informatie aan moet. Zo wordt bijvoorbeeld Slachthuis vijf van Kurt Vonnegut aangehaald. Ja, er is een verband met Grazina die soms denkt weer in een oorlogssituatie te zijn, maar dat verband is wel erg losjes. Bijna niets in het boek lijkt noodzakelijk. Hai streeft ook nergens echt naar.
Achterin het boek staat ‘Ter nagedachtenis aan Grazina J. Verselis (1925-2014)’. Daardoor kan ik me niet aan de indruk onttrekken dat het personage Grazina is gebaseerd op een Grazina uit de werkelijkheid. Misschien heeft Vuong te veel geprobeerd de werkelijkheid recht te doen en is zijn boek te vol komen staan met, voor het verhaal, irrelevante personages en terzijdes. De tederheid zit door het hele boek heen, maar een zeer stevige redactie was voor dit boek geen overbodige luxe geweest.
Erik-Jan Hummel
Ocean Vuong – De keizer van Gladness. Vertaald door Johannes Jonkers. Hollands Diep, Amsterdam. 416 blz. € 23,99.
Het lijkt erop dat Erik-Jan Hummel zelf te veel tegelijk is, maar van alles te weinig om overzicht te krijgen bij deze inderdaad volle roman. In een van de motto’s voorin het boek staat dat het vrijwel onmogelijk is om uit je achtergestelde positie op te klimmen naar een hogere sociale status. Vuong geeft een staalkaart van de verliezers in Amerika, hoe zij het geregeld.bijna opgeven maar elkaar dan juist de helpende hand bieden. Er is geen enkel maatschappelijk vangnet in dat uitgestrekte land. Zo blijven de verliezers in de marge onzichtbaar voor de rest met de gebakken peren zitten. Misschien is Nederland te klein en te welvarend om je bij deze magistrale roman een voorstelling te kunnen maken.