Grokipedia en de literatuur

Elon Musk lanceerde onlangs een nieuwe online encyclopedie omdat hij Wikipedia ‘te woke’ vindt. Grokipedia wordt gefactcheckt door Musks AI-chatbot Grok, die is gebaseerd op omstreden (wetenschappelijke) bronnen. De lemma’s (artikelen) op Grokipedia gebruiken ook reguliere media als The New York Times als bron.

Hoe zeer Grokipedia wordt gekleurd door conservatieve frames wordt duidelijk als je de lemma’s over schrijvers leest. Laten we beginnen bij John Updike. Deze Amerikaanse auteur wordt ‘certainly one of the great American novelists of the 20th century’ genoemd via een citaat van Martin Amis. ‘Updike is considered one of the greatest American fiction writers of his generation’, is de volgende zin, die wordt toegeschreven aan The New York Times. Aan seks en overspel in het oeuvre van Updike wordt een korte alinea gewijd die heel neutraal klinkt. Ook over zijn persoonlijke leven, zijn huwelijk en gezin en zijn vele affaires wordt op een feitelijke manier geschreven.

Het lemma over Alan Hollinghurst is veel minder neutraal. Zijn romans gaan volgens Musks naslagwerk over seks tussen mannen in ‘clandestine gay venues’ en zouden volgens critici stereotiepe uitlatingen bevatten over Joden. Ter vergelijking, in het artikel over Updike staat niets over diens stereotiepe representaties van vrouwen in zijn romans, terwijl daar wel verschillende bronnen voor bestaan zoals de veelgeprezen biografie Updike (2014) van Adam Begley.

In het artikel over Hollinghurst wordt benadrukt dat hij veel over seks schrijft. Bij Updike wordt het thema seks ingebed: ‘His fiction is distinguished by its attention to the concerns, passions, and suffering of average Americans, its emphasis on Christian theology, and its preoccupation with sexuality and sensual detail.’ Hollinghursts proza wordt als ‘pornografisch’ beschouwd, meldt Grokipedia. De schrijver zelf werd in Tsjechië een ‘homoseksuele activist’ genoemd.

Wat ook opvalt, is dat er nauwelijks aandacht aan Updikes buitenechtelijke affaires en huwelijken wordt besteed (‘Updike was serially unfaithful’), terwijl bij Iris Murdoch breed wordt uitgemeten dat zij haar hele leven, ook tijdens haar huwelijk met John Bailey, verhoudingen met mannen en vrouwen had. Haar relaties met vrouwen ‘underscored her bisexual orientation, evolving from early explorations to more overt expressions later in life.’

Jeanette Wintersons Written on the body (1992) wordt gehekeld omdat de roman volgens Grokipedia over queer theory gaat en voorbij gaat aan ‘empirische beperkingen’. In academisch proza staat er dat in deze roman niet staat dat de meerderheid van de bevolking heteroseksueel is en gericht is op voortplanting. De roman zou het idee van een ‘stabiele oriëntatie’ betwisten.

In Written on the Body (1992), Winterson employs a gender-ambiguous narrator to interrogate eroticism and attachment, omitting explicit markers of sex to emphasize love’s transcendence of binaries, with the protagonist’s bisexual history—including liaisons with both men and women—challenging assumptions of stable orientation. Sensory depictions of intimacy, such as tactile and olfactory evocations of lovers’ bodies, prioritize desire over genital specificity, aligning with mythic archetypes of unbound passion yet prompting reader projections onto the narrator’s form. Such textual strategies evoke queer theory’s performativity, but they overlook empirical constraints: biological sex dimorphism, rooted in gamete production and immutable reproductive roles, underpins population-level patterns of heterosexual attraction predominant in human evolution. Literary analyses from postmodern perspectives often amplify fluidity without addressing these causal realities, reflecting ideological preferences in academic criticism over biological determinism.

Ook in het lemma over Jonathan Coe, die een aantal satirische romans over Groot-Brittannië en de Brexit heeft geschreven, wordt de romanwerkelijkheid getoetst aan de politieke realiteit, zelfs aan de politieke houding van de auteur zelf: ‘Critics of Jonathan Coe’s political engagements contend that his satirical approach frequently subordinates literary artistry to ideological advocacy, resulting in didactic narratives that simplify complex social dynamics.’ Coe wordt ook grootstedelijk elitisme verweten: ‘Coe’s portrayals of Brexit in novels like Middle England (2018) have drawn accusations of embodying a metropolitan Remainer elitism that frames the referendum outcome as a symptom of inherent “English disease,” including parochialism and emotional irrationality, while sidelining valid economic sovereignty arguments or immigration concerns that motivated 52% of voters on June 23, 2016.’ In het lemma over Ali Smith, die een kwartet over de Brexit schreef, zegt Grokipedia dat de literaire wereld vooringenomen is. Er zou sprake zijn van ‘systemic preferences in literary institutions for narratives affirming liberal orthodoxies, where dissenting causal analyses of events like Brexit receive marginal scrutiny.’

De lemma’s op Grokipedia zijn geen rants tegen alles wat links en queer is, en daarin schuilt nu net het risico van dit nieuwe online naslagwerk. De lange artikelen hebben een encyclopedische uitstraling door de structuur en de vele bronvermeldingen. Die bronnen worden ingezet om aan te tonen hoe schrijvers als Winterson, Hollinghurst, Coe, Smith en Murdoch van de conservatieve norm afwijken. Wat er in hun romans gebeurt, wordt vergeleken met de door Musk en andere conservatieven gewenste politiek-maatschappelijke en seksuele situatie en geframed als ongewoon. De manier waarop Grokipedia schrijvers en hun romans framet, laat ook zien hoeveel kracht er van literatuur uitgaat. Fictie is blijkbaar zo bedreigend voor de wereldorde die Musk voor ogen heeft dat steeds aangetoond moet worden dat dat wat in bepaalde romans gebeurt niet normaal is.

Alleen wie goed kan lezen, thuis is in framing en al over veel algemene kennis en achtergrondinformatie beschikt, kan daar doorheen prikken. Daarmee is Grokipedia een anti-encyclopedie. Een encyclopedie is immers bedoeld om lezers te voorzien van een introductie op een onderwerp, een neutrale introductie welteverstaan. Misschien zijn de artikelen op Wikipedia soms niet neutraal of volledig, maar de deelnemers aan het naslagwerk wijzen de lezer en elkaar daar voortdurend op, waarna discussies en redactierondes volgen, net zo lang tot een lemma aan de standaard voldoet. Grokipedia daarentegen is statisch conservatief bevooroordeeld, de lemma’s zijn niet te veranderen. ‘The geeks won’t inherit the earth,’ zei Jeanette Winterson drie jaar geleden hoopvol in een TED Talk over AI, Elon Musk en Bill Gates met de titel ‘Is Humanity Smart Enough to Survive Itself?’ Laten we het blijven hopen.

Marie-José Klaver