De onderstaande recensie komt uit 2005.

Het verdriet van de liefde

‘Vannacht heb ik mijn man om het leven gebracht. Met een tandartsboor heb ik een dodelijk gat in zijn hoofd gefreesd. Ik had verwacht dat er een duifje uit zou vliegen, maar er vloog een grote zwarte raaf uit. Moe werd ik wakker (…), zonder enige levenslust.’ Zo begint de roman Geen heiligen, geen engelen van de Tsjechische schrijver Ivan Klíma. Een mooi begin van een mooie roman. De achtste alweer van Klíma die in een Nederlandse vertaling verschijnt.

Over grote dingen schrijven zonder grote woorden te gebruiken dat kenmerkt Klíma’s schrijverschap. In zijn befaamde, lichtvoetige stijl vertelt hij in Geen heiligen geen engelen het verhaal van de 45-jarige Kristyna, tandarts in Praag. Haar leven verkeert in een crisis die oorzaak of gevolg, of beide, is van het vertrek van haar overspelige man en die verergerd wordt door haar ontsporende tienerdochter.

Liefde en integriteit vormen hoofdthema’s in Klíma’s werk, waarbij het vaak draait om de vraag of de eerste mogelijk is zonder de laatste. In een land dat speelbal is geweest van de alles corrumperende ideologieën van de twintigste eeuw is dat bepaald geen abstracte kwestie. Voor Kristyna zijn elke leugen en elke daad van ontrouw ongeneeslijke wonden en daarvan heeft ze er al zoveel dat ze het leven zelf als verraad ervaart. Aan wraak heeft ze geen behoefte: dat haar ex-man aan maagkanker ten onder gaat, geeft geen voldoening.

Het verdriet van de liefde kan alleen getroost worden met de vreugde van de liefde: aarzelend gaat Kristyna in op de avances van een ex-leerling van haar ex-man. Die is vijftien jaar jonger dan zij en dat kan dus niet goed gaan. Met hem doemen ook spoken uit het verleden op. Hij werkt bij de Tsjechische variant van de waarheidscommissie die de illegale en moreel bezwaarlijke daden onderzoekt van het communistische regime en al diegenen die dat hand- en spandiensten verleenden.

Een ex-man die stervende is, een gecompliceerde verhouding met een veel jongere man, uit het communistische verleden opdoemende spoken en kwesties en een dochter die zich met
hart en ziel overgeeft aan het smerige wereldje van de drugs, dat is in het kort de situatie. Hoe red je jezelf en je naasten daaruit als je eigenlijk alleen maar een fles wijn wilt leegdrinken en een pak sigaretten leegroken en lang en onbedaarlijk wilt huilen?

In elk geval niet door strenge eisen te stellen en van je medemensen volstrekte trouw en absolute integriteit te verlangen, lijkt Klíma al met de titel te willen zeggen. Mensen zijn geen heiligen of smetteloze engelen en menselijkheid en liefde zijn alleen mogelijk als we bereid zijn al die menselijke tekorten van elkaar te aanvaarden.

Hans van der Heijde

Ivan Klíma – Geen heiligen geen engelen. Vertaald uit het Tsjechisch door Irma Pieper. Wereldbibliotheek, Amsterdam. 288 blz.

Deze recensie verscheen voor het eerst in de Leeuwarder Courant op 9 september 2005.