De Britten en hun bruggenbouwer

Toen de prins van Wales op 6 mei 2023 werd gekroond tot koning Charles III, erfde hij een heel ander land dan zijn moeder Elizabeth toen zij in 1952 de troon besteeg. In de tussenliggende jaren was Groot-Brittannië van een wereldmacht langzaam veranderd in een ‘gewone’ natiestaat, was het land toegetreden tot de Europese Unie en daar weer uitgestapt, en waren de inwoners een heel stuk veelkleuriger geworden.

Voor Niels Posthumus, sinds 2021 voor dagblad Trouw correspondent in het Verenigd Koninkrijk, vormde de troonsbestijging van Charles een mooie aanleiding om een rondje door het land te maken en te kijken hoe de Union Jack er op diverse plekken bij hangt.

Op zijn rondreis stipt Posthumus uiteenlopende thema’s aan die momenteel spelen in het Verenigd Koninkrijk: de toestroom van bootvluchtelingen, de Brexit, de toenemende ongelijkheid, de gezondheidszorg, de vossenjacht. En in elk van de veertien hoofdstukken weet hij de positie van Charles inzake de onderwerpen die hij aansnijdt uiteen te zetten.

In elk hoofdstuk stelt Posthumus een of twee personen centraal om het onderwerp over het voetlicht te brengen. Als hij schrijft over de armoede doet hij dat aan de hand van de ervaringen van Gift Mthamo, een 38-jarige Zimbabwaan die afhankelijk is van de voedselbank in de stad West Bromwich. Hij deelt zijn lot met zo’n twee miljoen andere Britten, zo blijkt uit de cijfers en andere algemene gegevens die Posthumus opdiept om de groeiende kloof tussen rijk en arm in het land te beschrijven.

Charles komt in dit hoofdstuk om de hoek kijken omdat hij liefdadigheid al zijn leven lang en warm hart toedraagt. Net als zijn voorouders is hij beschermeer van allerlei liefdadigheidsprojecten. Posthumus schetst de onmogelijke positie die de koninklijke steun voor hulpinitiatieven met zich meebrengt: particuliere hulpinitiatieven zijn voor regeringen vaak een excuus om structurele verbetering van de sociaaleconomische positie van armen te verwaarlozen: ‘Het is dus alsof Charles een huis staat te blussen dat zijn persoonlijke assistenten eerst zelf in brand hebben gezet.’

Posthumus geeft ieder thema dat hij aan de orde stelt diepgang door, in kort maar krachtig bestek, historische lijnen uit te zetten. Als hij schrijft over de komst van illegale bootvluchtelingen betoogt hij dat al sinds mensenheugenis achtereenvolgende volkeren de kusten van de Britse eilanden aandeden en daar hun sporen hebben achtergelaten. Kelten, Romeinen, Angelsaksen, Vikingen, Normandiërs.

Veel Britten stemden in 2016 voor de Brexit, omdat hen was wijsgemaakt dat met een vertrek uit de Europese Unie de toestroom van illegale immigranten ten einde zou komen. Dat liep even anders: migranten die elders in de EU het lid op de neus krijgen, zien het VK nu vaak als een tweede kans.

Vóór de Brexit, toen Groot-Brittannië nog onderdeel was van dat EU-brede migratiebeleid, kon het land migranten die zonder juiste papieren in Dover aankwamen terugsturen naar de EU-lidstaat waar zij Europa waren binnengekomen en voor het eerst asiel hadden aangevraagd. […] De Britse regering verzuimde, in haar haast de Brexit erdoorheen te drukken, afspraken te maken met de Europese Unie over een vervangend terugstuurbeleid.

Een rondreis door het Verenigd Koninkrijk van Charles is niet compleet zonder een bezoekje aan Poundbury, een dorp met zo’n vierduizend inwoners in het zuiden van Engeland, dat aan het eind van de vorige eeuw werd ontworpen op basis van de architectonische ideeën van de huidige vorst. Het werd een neoklassiek modeldorp waar kleinschaligheid de boventoon voert. Bij het ontwerpen van het dorp stond Charles’ afkeer van modernisme en functionaliteit centraal.

Op zijn eigen landgoed Highgrove wordt biologisch geboerd, ook iets dat Charles al meer dan een halve eeuw propageert.

Zijn visie vindt tegenwoordig steeds meer weerklank, omdat ook bij veel andere Britten het gevoel groeit dat er een limiet zit aan alle schaalvergroting en commercialisering die we de afgelopen eeuw hebben gezien. Niet alleen binnen de landbouw, ook binnen andere sectoren van de maatschappij. De mensheid begint tegen de grenzen van het kapitalisme en consumentisme aan te lopen.

Charles is, zo concludeert Posthumus, een vat vol tegenstrijdigheden:

veel van zijn op het oog progressieve denkbeelden over culturele diversiteit en duurzaamheid wortelen van origine in een reactionaire afwijzing van delen van de Verlichting, waardoor hij toch moeilijk woke te noemen is. Die tegenstrijdigheid bezorgt hem critici én bewonderaars aan zowel de linker- als de rechterflank van het politieke spectrum. […] Het plaatst Charles in een uitgelezen positie om als bruggenbouwer te fungeren, iemand die politiek van elkaar vervreemde groepen dichter bij elkaar kan brengen. En is verbinding zoeken niet wat een vorst hoort te doen?

Roeland Sprey

Niels Posthumus – Verdeeld Koninkrijk; Op reis door het Groot-Brittannië van Charles. Balans, Amsterdam. 304 blz. € 23,99.