Een uitgeeflichaam

In een tijd waarin stuivertje wisselen in uitgeversland al decennia gemeengoed is, waar conglomeraten worden gevormd en weer ontbonden, waar eerder de marketingafdelingen dan de uitgever bepalen of een boek de wereld mag zien, is de zelfstandig opererende (literaire) uitgeverij een uitzondering geworden.

In 1945 richtte Geert van Oorschot samen met zijn vrouw Hillie de Uitgeefmaatschappij G.A. van Oorschot op. Tachtig jaar later is er ogenschijnlijk niet veel veranderd, behalve dat de onderneming nu Uitgeverij Van Oorschot heet.

Voormalig NRC-criticus Arjen Fortuin, tegenwoordig ombudsman van dezelfde krant en biograaf van Gerrit Kouwenaar en Geert van Oorschot, benadert in de jubileumuitgave Alsof het gedrukt staat, 80 jaar Van Oorschot in kleine geschiedenissen, het pand, de plek waar zoveel klassiekers zijn ontstaan, als een heel eigen uitgeeflichaam. Bezoekers zullen zich herkennen in de kamers, spelonken, het marmer, de onverwachte doorkijkjes.

Voor de (amateur-)literatuurvorser is dit boekwerk fijn ‘gevonden vreten’, waarbij de nieuwsgierigheid wordt gewekt, deels bevredigd. Dit zou zomaar een opzet kunnen zijn voor een uitgebreider werk, waarin nog meer wordt ingegaan op de historie. Al valt al veel te vinden in de biografie Geert van Oorschot, uitgever uit 2015, eveneens van Fortuin.

Vaak zijn de achtergrondverhalen bij de literatuur, bij de schrijvers, bij hun levens, bij de perikelen rond contracten en verschijning nog net iets interessanter dan het feitelijke werk. En wat dat betreft is de op z’n zachtst gezegd kleurrijke oprichter  een dankbare bron. Al vanaf de entree vliegen de smakelijke anekdotes je om de oren. ‘Van Oorschot voelde zich op z’n gemak aan de randen van de waarheid.’ Boekhandelaren die huiverden, zich verstopten wanneer sigarenlucht hun winkelruimte vulde. De verkooptijger die ze verweesd achterliet, niet helemaal zeker over wat ze hadden besteld, welke deal met een handdruk was beklonken.

Wie G.A. weleens mee heeft gemaakt, weet dat ‘nee’ eigenlijk geen antwoord was. Een machtige verhalenverteller, een zeer getalenteerde boekenleurder. Laaf u aan de anekdotes. Het is van geen enkel belang of iets ‘de waarheid’ is. Zolang er zich maar een zekere naakte waarheid in bevindt, de kern waarachtig is.

Zo zwerven anekdotes over de wereld, licht en onbevestigd. Schrijvers en in het verlengde daarvan uitgeverijen kunnen die veranderlijke verhalen vastleggen, er boeken van maken. Zodra het gedrukt staat, is een anekdote geschiedenis geworden, of literatuur, of beide – historische accuratesse is voor een anekdote van beperkt belang.

Van geen enkel belang. Lever de orale traditie! Wanneer Fortuin voor de lezer het pand doorkruist, deuren en ladekasten opentrekt, proef je bijna letterlijk de boekenlucht. Een pand waar aanvankelijk het zakelijke en persoonlijke door elkaar liep, aangezien de familie op de bovenste etage huisde, waar nu in een strakgetrokken ruimte toekomstplannen worden gemaakt.

De Russische bibliotheek, perikelen met Hermans, gesteggel over royalties, de baksteen van Vigoleis Thelen, de ontwerptechnische eenheid van Helmut Salden, later van Gerrit Noordzij, A. Alberts die zich niet door Geert liet opjagen en rustig een decennium of twee aan De vergaderzaal werkte. Geert die graag een vriendschappelijke band wilde hebben met de auteurs, maar wanneer het op afrekenen aankwam heel goed naar zichzelf toe kon zwemmen. Het onverwachte en eclatante succes van Het bureau van J.J. Voskuil. De vermoeienissen met Joop Schafthuizen, de weduwe van Reve.

Interessant zijn ook de ‘gemiste kansen’. Hugo Claus, Mulisch die bij de Bezige Bij debuteerden. A.F.Th. van der Heijden die, geïntimideerd, niet bij Van Oorschot naar binnen durfde. Joost Zwagerman die ten burelen van Wouter van Oorschot en Gemma Nefkens naar aanleiding van een verhaal in Tirade een briefje kreeg, ‘eerste fanmail’, met een uitnodiging tot het maken van een boek bij De Arbeiderspers.

Een negentienjarige Arnon Grunberg die massa’s toneelstukken inleverde. Gemma Nefkens met veel zelfspot bij de uitreiking van de Gouden Ganzenveer aan Arnon Grunberg in 2017: ‘Zoals bekend heeft succes vaak vele vaders. Van het succes van jouw veelzijdige en indrukwekkende schrijverschap ben ik in ieder geval de moeder niet, dat moge duidelijk zijn.’

Alsof het gedrukt staat smaakt naar veel meer. De geschiedenissen mogen best wat uitgebreid worden. Van harte gefeliciteerd, op naar de 100!

Guus Bauer

Arjen Fortuin – Alsof het gedrukt staat, 80 jaar Van Oorschot in kleine geschiedenissen. Van Oorschot, Amsterdam. 116 blz. € 13,50.

(foto: Anefo / Rob Bogaerts / Nationaal archief CC BY 4.0)