Hoe goochelen van levensbelang werd

Hoezo niet? De mensen verlangen ernaar bedrogen te worden. Ze willen geloven in iets groters. Maar wij geven hun iets kleiners, alleen daarom komen ze terug. De magie is een prachtige leugen.

Emanuel Bergmann debuteert in De truc met een verhaal over een joodse goochelaar ten tijde van de Tweede Wereldoorlog. Met deze thematiek maakt hij een gewaagde sprong: de Tweede Wereldoorlog is een bijna kapot geschreven onderwerp.

bergmann trucBergmann neemt de lezer mee naar Midden-Europa en vertelt hij over het leven van de familie van Mosche. Rifka en Laibl, de ouders van Mosche wonen in Praag wanneer de Eerste Wereldoorlog ontstaat. Ze zijn nog kinderloos en rabbi Laibl besluit mee te vechten in de oorlog. Wanneer hij terugkomt, is zijn vrouw plotseling zwanger. Mosche wordt geboren en na een paar jaar overlijdt Rifka. Laibl verliest de controle over zijn gedrag en mishandelt Mosche. Wanneer Mosche vijftien jaar is, ontvlucht hij het huis en sluit hij zich aan bij het circus in Duitsland, in de hoop op een beter leven.

Bergmann onderbreekt Mosches verhaal met het verhaal van de tienjarige Max uit Los Angeles. Max’ ouders gaan scheiden en Max geeft zichzelf de schuld. Wanneer zijn vader verhuist, krijgt Max een oude LP met daarop een truc van de wereldberoemde goochelaar Zabbatini. Het behelst de truc van de eeuwige liefde. Helaas staat er een kras op de plaat en is de truc niet te horen. In een laatste poging zijn ouders bij elkaar te krijgen, gaat Max op zoek naar Zabbatini. Hij wil de truc leren.

Bergmann zet tijdens zijn verhaal alle middelen in om de lezer emotioneel op afstand te houden van Mosche of Max. Met behulp van het alwetende vertelperspectief beschrijft hij beide verhaallijnen quasi objectief en bijna journalistiek. Daarbij geeft hij de lezer regelmatig extra informatie in de vorm van terugblikken, herinneringen of vooruitwijzingen. Ook de tijdsprongen in met name de hoofdstukken van Mosche maken de personages emotioneel onaantastbaar. Waar deze emotionele afstand in eerste instantie niet wenselijk lijkt, blijkt al snel het tegendeel. Het lijkt een middel om de lezer te beschermen voor de verschrikkingen uit het verhaal.

De truc bevat korte, luchtige, soms ronduit simpele zinnen, waardoor het verhaal bij vlagen kenmerken van een Young Adultverhaal vertoont. Toch doet dit geen afbreuk aan het verhaal. De luchtige schrijfstijl van Bergmann zorgt er juist voor dat het verhaal meer indruk maakt. De manier waarop hij de meest verschrikkelijke gebeurtenissen registrerend en soms ronduit gevoelloos weergeeft, laat de lezer regelmatig verbijsterd achter: ‘Mosche werd naar beneden gebracht, naar de kelder, en twee dagen lang gefolterd. Francke, Breinholm en de andere mannen die hem martelden en verhoorden wilden eerst de identiteit van zijn Arische vriendin weten.’

In De truc wisselen de twee verschillende verhaallijnen elkaar op het juiste moment af, waardoor de spanning in beide verhalen behouden blijft. Bergmann trekt impliciet parallellen tussen de levens van Mosche en Max en daagt de lezer actief uit te zoeken naar meer overeenkomsten. Daarbij presenteert hij herinneringen van onder andere Mosche zeer gedoseerd, waardoor hij de nodige gaten in het verhaal slaat. Pas tegen het einde van het boek is het verhaal compleet, wat tot een onverwacht verhaalverloop leidt.

Naarmate het verhaal vordert, gaat de oorlog een grotere rol spelen in de levens van Mosche en Max. Bergmann neemt een lange aanloop alvorens hij de werkelijke gevolgen van de oorlog gaat beschrijven en bij zijn eigenlijke boodschap komt. Net op het moment dat De truc dreigt te verzanden in een langzaam voortkabbelend geheel, werkt Bergmann met ronduit té toevallige verhaalelementen naar de ontknoping toe. Het gevolg is een gekunstelde samenkomst van verhalen, met een mooie achterliggende boodschap: Bergmann toont de lezer hoe kwetsbaar het leven kan zijn.

De nadruk in De truc ligt niet op de verschrikkingen tegenover de oorlogsslachtoffers of de enorme impact van de gevechten. Meer aandacht gaat uit naar het gewone leven van Mosche. De oorlog lijkt slechts achtergrondmateriaal. De impact ervan wordt daardoor des te groter. Juist door iets niet te benoemen, zegt Bergmann veel.

Marloes Otten

Emanuel Bergmann – De truc. Vertaald door Janneke Panders. Prometheus, Amsterdam, 302 blz. € 19,95.