Universeel geluid zonder woorden

Zoals korte verhalen zich verhouden tot romans, zo is het in de stripwereld met de positie van cartoons gesteld. Natuurlijk houdt iedereen van cartoons, bijvoorbeeld die van Fokke en Sukke, of de politieke cartoons uit dagbladen en The New Yorker. Er is niets mis met de waardering ervan.

Maar anders dan vroeger worden cartoons tegenwoordig nog maar nauwelijks gebundeld uitgegeven, behalve de halfslachtige, melige themaboekjes die in de cadeauhoek van de boekhandel liggen. Misschien omdat cartoons gedoseerd geconsumeerd moeten worden, of vanwege de actualiteit, is het niet interessant om ze te bundelen. Het genre moet het vooral hebben van de losse glimlach en de dagelijkse dosis milde spot. Dat hoeft de lezer niet per se nog eens terug te lezen.

Een stadje in België houdt tegen de stroom in al 57 jaar moedig stand. Iedere zomer vindt in de kustplaats Knokke-Heist een internationaal cartoonfestival plaats, en ieder jaar verschijnt er een bloemlezing met de beste inzendingen van dat festival. Het festival heet het Internationaal Cartoonfestival en de bundeling noemt men Cartoons met het jaartal erachter. Helder. Het is een festival dat het gelukkig zonder jaarlijks thema doet. Er wordt niets aan de haren bijgesleept.

De bundel (en het festival) geeft een mooi overzicht van het werk van de mondiale cartoonistengemeenschap. In Cartoons 2018 staan de honderd genomineerde, tekstloze cartoons van dit jaar, door een vakjury gekozen uit bijna tweeduizend inzendingen. Want dat is het festival ook: een wedstrijd, met een gouden, zilveren en bronzen prijs. De winnaar krijgt de Gouden Hoed.

Hoewel er in de inleiding van Cartoons 2018 melding wordt gemaakt van 579 cartoonisten uit 74 landen, staan tussen de honderd uitverkorenen opvallend veel Iraniërs, onder wie de winnaar Saeed Sadeghi, en Turken; respectievelijk zeventien en twaalf. Verder tien Belgen en één Nederlander, Doede Okkema. De overige zestig komen inderdaad overal vandaan.

In Cartoons 2018 valt op dat er een bescheiden rol is weggelegd voor politici, voor de persoonlijke aanval. Hier en daar komt Erdogan langs, drie keer Trump en er is een (prijswinnende) Poetincartoon. De wereldpolitiek in het grotere geheel, voorbij de poppetjes, is een bron van inspiratie en vermaak. Zo gaat de aandacht uit naar de schimmige rol van multinationals en onvermijdelijke zaken als honger, geloof en gebrek aan compassie.

Het populairst in aantal zijn de cartoons over de sociale media: het verslavende van de mobiele telefoon, de afvlakkende fascinatie voor de schijnwereld van de schermpjes. De cartoons daarover zijn leuk en gevat, maar ook voorspelbaar. Wellicht dat een betere dosering in de bundel een scherpere selectie had opgeleverd. Bovendien laat een brede waaier aan onderwerpen ook de veelzijdigheid van de hedendaagse cartoon zien. Nu wekt het de indruk dat voor de gemakkelijke weg is gekozen: wie heeft er geen mening over de doorgeschoten sociale media?

Wat mooi uitpakt is dat bij iedere cartoon wordt vermeld waar de maker vandaan komt. Onwillekeurig gaat de lezer daardoor op zoek naar typische, cultuurgebonden elementen, die dan bij nader beschouwing veel minder exotisch en uitgesproken zijn dan vooraf verondersteld. De Birmese cartoon die verhaalt over het probleem van bootvluchtelingen heeft niets Aziatisch: het slaat evengoed op de situatie in Zuid-Europa. En dan nog, ook een Braziliaan kan een mening hebben over de schrijnende situaties aan de Middellandse Zeekust. Ook vormtaal en kijkrichting blijken veel eenvormiger en minder cultureel bepaald. Dat zijn mooie ontdekkingen.

De bundeling laat zien dat de taal die cartoonisten spreken universeel is. Cartoons 2018 nodigt uit tot scherp kijken. Dat maakt het een frisse collectie met diepgang, engagement en zeggingskracht, waarbij het vermaak de beloning is.

Stefan Nieuwenhuis

Diverse auteurs – Cartoons 2018. Davidsfonds Uitgeverij, Leuven. 120 blz. hardcover, € 17,99.