Alles voor de streams

Tien jaar geleden schreef ik in een studentenblaadje een wat cynische column over het toen snel populairder wordende Spotify, waarin ik de hype temperde en veronderstelde dat echte muziekliefhebbers liever hun eigen (digitale) muziekcatalogus zouden koesteren dan alles lukraak streamen, en daar ook nog eens een maandelijks bedrag voor moesten betalen om dit reclamevrij te kunnen doen. Tegenwoordig bezit ik geen enkele fysieke muziekdrager meer en staan er tactisch verspreid door mijn huis allerlei bluetooth-boxjes om via de laptop of telefoon alle soorten oude/nieuwe muziek (en podcasts) te kunnen beluisteren, natuurlijk steevast via Spotify. Het kan verkeren.

Dat Spotify inmiddels hartstikke populair is zal zelfs de lezers van dit weblog niet verrassen, en het logische gevolg is dat deze streamingsdienst inmiddels ook een aardige vinger in de pap heeft in de ooit zo lucratieve muziekbusiness. Als artiest hoop je vurig dat jouw nieuwe track in een populaire playlist zal verschijnen, zodat je vele nieuwe luisteraars kunt bereiken. Iedereen kan zien hoe vaak jouw liedjes beluisterd zijn en wat je populairste nummers zijn: big data die ook nog eens veelomvattender is dan de ooit zo belangrijke hitlijsten, die soms op een wat kunstmatige of triviale manier werden samengesteld.

Dit fenomeen lijkt misschien niet het meest spectaculaire gegeven voor een roman, maar Dieuwertje Heuvelings dacht daar gelukkig anders over. Heuvelings is geen onbekende in de muziekindustrie: zo was ze onder andere playlist editor bij Spotify, waar ze bijvoorbeeld de populaire lijst ‘Lyrisch’ met Nederlandse hiphop onder haar hoede had. Dit is dan ook het genre dat centraal staat in haar (volgens uitgeverij Das Mag) ‘sleutelroman’: de explosieve groei van de Nederlandse hiphop wordt beschreven aan de hand van een aantal actoren die betrokken zijn bij het maken en verspreiden van het muziekgenre dat momenteel de jeugd in vervoering brengt.

We volgen in deze roman drie hoofdfiguren die afwisselend in korte hoofdstukken de revue passeren: allereerst Wytske, een invloedrijke playlist-editor bij grote streamingdienst Lyssna (Zweeds voor ‘luister’) en muziekfreak die steeds meer stress ervaart vanwege het maken en breken van Nederlandse rappers, die haar dan ook regelmatig proberen te beïnvloeden. Een van die rappers is hoofdfiguur Amir, alias Strijder, een onafhankelijke artiest die nogal uit de gratie valt omdat hij op sociale media een anti-homo-statement plaatst, waarna hij op zoek moet naar vergeving en een tweede kans als gevierd hiphopper, wat hem uiteindelijk bij het grote commerciële label Cosmos brengt. Daar werkt hoofdfiguur nummer drie Isaiah, die samen met zijn partner in crime Layla – ex-presentator bij een ter ziele gegane clipzender – de Nederlandse hiphop vertegenwoordigt en managet als klassieke A&R-medewerker. Het is een setting die mooi in elkaar past en waardoor de verhaallijnen elkaar regelmatig kunnen kruisen, om uiteindelijk natuurlijk steeds verder verstrikt te raken in morele en zakelijke probleemsituaties.

De parallelle wereld die Heuvelings optuigt wordt vermakelijk en geloofwaardig beschreven, al ligt de werkelijkheid er soms wel dik bovenop (talkshow LTR Evening met de Surinaamse presentator Gregory Palm, rockzangeres Amber op wie wordt neergekeken omdat ze zes kinderen heeft). Desalniettemin vertelt Heuvelings alles met vaart en heeft ze een goed oog voor ongelijkheid en klassiek haantjesgedrag van oude witte mannen, waar alterego Wytske op daadkrachtige wijze mee afrekent. De roman leest niet als een kritisch essay over de kloof tussen de multiculturele samenleving en elitaire cultuursector, maar rondom de verhalende passages bevinden zich genoeg rake observaties en kritische kanttekeningen.

Uit alles blijkt dat Heuvelings de snel veranderende industrie kent als haar eigen broekzak: de beschrijvingen van (zakelijke) ontmoetingen tussen de diverse spelers, tegengestelde belangen en het gelobby binnen het wereldje komen waarachtig over en vormen een aardig contrast met (en vervolg op) de vele boeken en films hierover, die meestal gesitueerd zijn in de twintigste eeuw en zich beperken tot de pop- of rockmuziek. Sterk zijn ook de dilemma’s die alle personages ervaren: Wytske wil niet te veel invloed uitoefenen vanuit haar machtige positie en het publiek vooral laten horen wat het (volgens de data-analyses van Lyssna) wil horen, maar als muziekliefhebber zit ze zichzelf daardoor in de weg. Ook Isaiah heeft een zwak voor onafhankelijke artiesten die authentiek en eigenzinnig zijn, maar onder druk van zijn nogal karikaturale baas Diederik moet hij toch binnen de commerciële lijntjes kleuren.

Amir is daarentegen een ongeleid projectiel dat zich sterk laat leiden door zijn emoties en niet goed weet wat hij met z’n plotselinge populariteit en bijbehorende financiën moet, waardoor hij verzuipt in een moeras van drugs, criminaliteit en twijfelachtige vrienden. Deze verhaallijn (evenals de constructie van de hele roman) doet soms denken aan het werk van Walter van den Berg, niet toevallig een van de eerste literaire wapenfeiten indertijd van Das Mag. Interessanter dan de vele scènes vol poldergangsters en verdovende middelen is het psychologische proces dat Amir doormaakt: constant denkt hij terug aan zijn onbedorven jeugd en verleidelijke buurmeisje. Sterk is een flashback waarin hij verleid wordt door deze jongedame vol seksuele driften, waardoor hij beschadigd raakt en zichzelf daarna stoerder wil gedragen dan hij daadwerkelijk is. Amir is een personage dat je als lezer stoort om zijn egoïstische en onvolwassen gedrag, maar uiteindelijk ook een triest, hulpeloos slachtoffer.

Een bijzonder onderscheidend aspect van deze roman is dat er veel slang wordt gesproken door de personages, volgens Heuvelings grotendeels gebaseerd op het ‘Smibanees’, wat een mengelmoes is van de vele talen die in de Bijlmer en Almere worden gesproken. Sommige gesprekken zijn best lastig te volgen wanneer je zoals ondergetekende nauwelijks thuis bent in deze creatieve straattaal, maar het voegt zeker een extra geloofwaardige en authentieke dimensie toe aan de roman, waarin voor de verandering het ABN uit Oud-Zuid eens niet de boventoon voert.

‘Ewa chalé, kifesh met jou?’
[…]
‘Ey, focus niffo! Ik wil er wel spang uitzien als ik daar stof ga tjappen b7el stofzuiger.’

In het verlengde daarvan liggen de rapteksten die Amir/Strijder schrijft, waarin hij afrekent met zijn haters en zijn gedrag probeert te verdedigen, wat maar matig lukt. Zijn gedroomde comeback-hit ‘Niks is wat het lijkt’ wordt dan ook een jammerlijke flop, waar hij vervolgens de gebrekkige promotie door zijn nieuwe label (Isaiah) en de streamingsdienst (Wytske) verantwoordelijk voor acht. Die laatste valt hij zelfs persoonlijk aan via de sociale media, wat Wytske op vrij onaangename ervaringen komt te staan: opnieuw een actuele, pijnlijke trend die heel treffend verwerkt is in deze urgente roman. De fictieve wereld van het boek is ook gedeeltelijk tot leven gewekt: op de website van Das Mag zijn twee liedjes van Strijder te beluisteren, die overigens al meer dan 25.000 streams op Spotify kregen. De teksten, die door Heuvelings werden geschreven, komen zo los in het boek soms wat knullig over, maar wanneer je deze beluistert klinken ze beter.

Want iedereen wil schetsen
Hoofd heet kom niet kletsen
Hayek dingen die me stressen
Ik ben op finessen
Kom niet testen

Een andere mooie toevoeging is dat Heuvelings voor deze roman zelf een speciale Spotify-playlist samenstelde, waarin alle liedjes (van andere artiesten) die in de roman genoemd worden zijn opgenomen. Het lijkt een kleine toevoeging, maar dit soort acties zorgen ervoor dat de sfeer veel makkelijker op te roepen is en dat zo’n liedje waarvoor een personage een enthousiast pleidooi houdt ook simpel te beluisteren is: romans lezen anno 2020.

Sowieso is de liefde voor muziek die van dit boek spat een pluspunt: tussen de negatieve en soms onthutsende beeldvorming van de muziekindustrie en passages met treurige figuren die de hiphop vertegenwoordigen door staan genoeg fijne gesprekken van de muzieknerds die elkaar wijzen op onbekende pareltjes of hun liefde bezingen over een iconisch artiest. Centraal daarin staat de term ‘auxiety’: een gevoel van nervositeit over je muzieksmaak die invloed kan uitoefenen op je imago: muziek als een cultureel verlengstuk van je persoonlijke en publieke leven. Het probleem wat daaruit voorkomt bij mensen die in de muziekindustrie werken is net zo goed van toepassing op de literaire wereld of de andere cultuursectoren: je bent professioneel bezig met het aanprijzen van je eigen waar, terwijl je stiekem de boeken of muziek van een concurrent beter vindt op artistieke gronden of persoonlijke voorkeuren. Het is een mooi gegeven dat dit herkenbare dilemma nu eens in een romanvorm gegoten is.

Daarmee is Auxiety een roman die de hiphopwereld overstijgt en dan ook een breed publiek kan aanspreken: van jongeren tot cultuurliefhebbers en millennials in een persoonlijke crisis, iedereen zal er wat in kunnen herkennen, getuige ook de lovende woorden op de achterflap van nogal uiteenlopende figuren als rapper Ali B, tv-persoonlijkheid Tim Hofman en radio-dj Angelique Houtveen. Schrijvers ontbreken echter in dit rijtje, en literair gezien valt er dan ook minder te halen in deze roman. Het boek is zeker niet slecht geschreven, maar het proza blijft veelal vlak en de metaforen doen niet altijd wat ze zouden moeten doen. Ook de plot rammelt en zwabbert hier en daar nogal, tot en met het jammerlijk dramatische einde aan toe. Het is daarom de grote vraag of Heuvelings potentie heeft met boeken die niet over haar persoonlijke expertise of ervaringen gaan, al schrijft ze hier met passie en kunde over.

In ieder geval is Auxiety een welkome afwisseling in het soms nogal uniforme Nederlandse romanlandschap, en hebben ze bij Das Mag voor de verandering eens een boek te pakken dat niet net zo goed bij elke andere uitgeverij had kunnen verschijnen. Wie door de literaire en stilistische onvolkomenheden heen kijkt en geïnteresseerd is in de bruisende wereld van de Nederlandse hiphop (docenten, prijs dit boek aan bij uw leerlingen!) en/of twijfelachtige praktijken in de muziekindustrie, zal zonder twijfel plezier beleven aan deze roman, die een accuraat en eigentijds beeld schetst van een prominente subcultuur.

Willem Goedhart

Dieuwertje Heuvelings – Auxiety. Das Mag, Amsterdam. 264 blz. € 22,99.