Beter zien op afstand

Lopen op het plafond is het dromerige debuut van Ayşegül Savaş. De Turkse Nunu verhuist naar Parijs om na de dood van haar moeder haar jeugd achter zich te laten. Maar het zijn niet de werkelijke gebeurtenissen die Nunu ontvlucht. Ze is op zoek naar een weg in de kluwen van verhalen, herinneringen en verzinsels die voortkomen uit haar eigen geheugen. ‘Verhalen zijn onhandelbare dingen, ze zien niets anders dan hun eigen vorm,’ laat Nunu ons weten op de tweede pagina. Hyperbewust reconstrueert ze ‘een incomplete inventaris’ van haar vriendschap met M. de oudere schrijver, haar tijd in Parijs en in Londen met haar vriend Luke, en tenslotte de tijd met haar ouders. Maar uiteindelijk reconstrueert ze vooral zichzelf.

Nunu ontmoet M. na zijn lezing in een boekhandel in Parijs. Ze delen dezelfde liefde: Istanbul. Tijdens lange wandelingen door Parijs mijmeren ze over de stad, over de restaurants en de straten, over de uitvoerige details die M. in zijn boeken over de stad stopt. Nunu geniet van de scherpe blik van M., die als buitenlander anders tegen de stad aankijkt als zij. Tegelijkertijd probeert ze hem te imponeren met haar eigen observaties en haar eigen kennis van Istanbul. Het Istanbul dat Nunu en M. samen naar boven halen op hun wandelingen is niet het Istanbul dat Nunu ontvluchtte: het is een illusie, een stad die niet meer werkelijk bestaat. Het is een gedeeld geheugenpaleis, aldus M., maar als Nunu eraan terugdenkt schrijft ze:

Dit idee van een paleis is me bijgebleven, ook al is het volgens mij te netjes geconstrueerd om licht te kunnen werpen op de duivelse truc van het geheugen. Haar onschuldige handigheid zit hem al in het uitvergroten van datgene wat herinnerd wordt, terwijl de waarheid eerder te maken heeft met verbergen en vergeten.

In zoekend proza beschrijft Savaş hoe de ontwortelde Nunu worstelt met haar herinneringen. Als kind pakte de ze regelmatig de spiegel van haar ouders en richtte hem naar het plafond. Als ze begon te lopen, dan was het alsof ze op het plafond liep: ‘Soms voelde ik me schuldig dat ik deze plek verborgen hield voor mijn ouders. Maar ik was de enige die de wetten ervan begreep en ik wilde niet dat onhandige voetstappen schade aanbrachten.’ Nog steeds leeft Nunu in een schijnwereld. Ditmaal is het niet door een spiegel op het plafond te richten, maar door de wereld die ze voor zichzelf gemaakt heeft angstvallig voor anderen te verbergen.

Steeds wanneer mensen dichtbij komen, sluit Nunu zich af. Op een gegeven moment stopt ze met reageren op M.’s brieven en ook zijn nieuwe boek leest ze niet. Ook haar vriend en haar vriendin Molly duwt ze uiteindelijk weg. In het leven van Nunu lijkt alleen plaats te zijn voor ‘een zuivere, smetteloze fictie.’ Naarmate het boek vordert wordt het steeds duidelijker hoe problematische Nunu’s dromerige wereldbeeld is. Ze duwt mensen weg, kwetst hen, en laat de waarheid het liefst onbesproken. Haar vader, die dichter was, schreef belabberde gedichten. Aan M. vertelt ze enkel die ene mooie regel die hij tegen haar blijft herhalen.

Lopen op het plafond is een fragmentarisch boek waarin de sprankelende taal van Savaş elke regel de moeite waard maakt. In terloopse zinnen weet ze grote gebeurtenissen neer te zetten. Zoals wanneer ze schrijft: ‘Zoals mijn vader had geweten op die avond dat hij al de letters van mijn naam afging, langs mijn moeder in de slaapkamer naar het balkon liep, waar hij vervolgens vanaf stapte, ons achterlatend.’ Op de achtergrond broeit er van alles. In bijzinnen wordt duidelijk hoe Istanbul wordt verscheurd na de mislukte coup en hoe het lastig het leven is geworden voor de achterblijvers. Verschillende verhaallijnen lopen door elkaar, Nunu springt door haar herinneringen heen, waardoor het boek bij wijle even warrig voelt als de aan elkaar gelijmde gedachtes van de hoofdpersoon. Maar door Savaş tijdloze stijl word je moeiteloos meegenomen naar het beeldschone Istanbul, London en Parijs uit Nunu’s vervormde herinneringen.

Kinha de Almeida Guimarães

Ayşegül Savaş – Lopen op het plafond. Vertaald door Janine van der Kooij. Kievenaar, Heveadorp. 210 blz. € 22,50.