Haal diep adem

Murw, om niet te zeggen verschroeid, laat De verschroeiden van Antonio Ortuño de lezer achter. Mensen zijn niet meer dan beesten of zelfs erger dan beesten. Het is alsof het huidige Mexico de oerstaat van Hobbes symboliseert waarin de mens een wolf is voor zijn medemens. Mensen zijn niet meer dan gebruiksvoorwerpen, een tandenborstel die je opgebruikt en weggooit als die niet meer optimaal werkt, niets meer oplevert. Natuurlijk gaat het om macht. Net als bij Hobbes is ook in het Mexico uit dit boek een wrede dictator een verbetering die tenminste een soort status quo in stand houdt en voorkomt dat iedereen een greep naar de macht doet.

De katalysator van het verhaal is een brand, waarin vluchtelingen vanuit Midden-Amerika omkomen. Ortuño kiest ervoor die brand niet te laten zien, maar haast wetenschappelijk te vermelden wat brand doet met een lichaam en de verbeelding van de lezer aan het werk te laten. Sowieso valt op dat er verschillende soorten teksten in de roman staan. Er staat vaak een brief, vanuit het COM (Centraal Orgaan Migratie) waarin in ambtelijke taal staat dat wat er is gebeurd, wordt betreurd en er alles aan gedaan wordt om familieleden te helpen. Bij de eerste brief kan de lezer nog denken: fijn dat er na een tragedie tenminste nog iets van medemenselijkheid is. Dat gevoel verdwijnt snel, want ongeveer dezelfde brief komt vaker voor. Het lijkt zelf de enige taak van het COM te zijn: een brief opstellen zodat ze verder met rust gelaten worden. Zo wordt er een keer een massagraf ontdekt ergens anders in het land, wat een grote tragedie is, en dat leidt tot vreugde bij het COM:

Het afdelingshoofd vertelde het nieuws aan een groepje secretaresses en ambtenaren. Zijn ogen glansden voor het eerst sinds ik hem kende.
‘En dat is een reden voor een vreugdedansje?’
Vidal blies in één keer de lucht uit zijn longen, alsof mijn vraag hem amuseerde.
‘Het haalt ons van de voorpagina. Hierbij vergeleken stellen onze doden niks voor. Dus laten de hoofdstad, de journalisten en die verdomde ngo’s ons van nu af aan met rust.’

Het belangrijkste perspectief ligt bij Irma, die wordt ingevlogen om gedoe met familieleden af te handelen. Zij lijkt een spaarzaam lichtpunt in de roman, want ze wenst oprecht het beste voor de paar overlevenden en de familieleden van de overledenen. Toch laat ook zij zich afleiden, verwarren en ronduit intimideren door diverse machomannen. Een ander perspectief ligt bij haar ex-man die een aparte verhaallijn krijgt. Irma en ex-man schelden elkaar uit en via hun dochter zijn hun verhalen wat verbonden. Zijn verhaal is echter ook tekenend voor het thema van de roman: discriminatie van Midden-Amerikanen door Mexicanen. Eerst is hij vooral getergd door alle vluchtelingen die bij hem aanbellen en smeken om een baantje. Uiteindelijk laat hij een vrouw toe tot zijn huis, en hoewel af en toe zijn geweten opspeelt, degradeert hij haar tot willoos gebruiksvoorwerp. Als hij met een collega een discussie voert, weet die collega, met Dante in het achterhoofd, de situatie van de Midden-Amerikanen in Mexico goed te verwoorden:

Zevende kring: als je ondanks alles uit de klauwen weet te blijven van alle roofdieren en niet omkomt van honger of dorst, als niemand je verkracht of in elkaar slaat, of bedreigt of ontvoert, martelt, neerschiet en in een massagraf mikt, moet je nog wel even bedenken hoe je de Verenigde Staten binnenkomt, want dezelfde Mexicanen die je tijdens je reis hebben geterroriseerd, controleren alle toegangswegen.
Als je het haalt, proficiat. Haal diep adem: van nu af aan komen de gruwelen voor rekening van de gringo’s.

Als op het einde de verhalen bij elkaar komen, is er reden voor optimisme, hoop zelfs, als de lezer nog niet murw en verschroeid in de greppel ligt.

Erik-Jan Hummel

Antonio Ortuño – De verschroeiden. Vertaald door Trijne Vermunt. Podium, Amsterdam. 230 blz. € 21,50.