Werk dat in een museale setting niet zou misstaan

Alles oogt fraai aan hoe Fantagraphics het werk van de Amerikaanse animator, illustrator, kinderboekenschrijver, stripmaker en romancier R.O. Blechman (1930) onlangs uitbracht: On the one hand / on the other hand is een mooi verzorgd boek dat van twee kanten gelezen kan worden. Aan de ene kant ’the art & graphic stories’ en aan de andere kant ’the writing, published and unpublished’. Samengevat is de art een aantal mooie, illustratieve covers van het tijdschrift Story; daarna beginnen de strips die soms een paar pagina’s lang zijn, maar meestal één of twee. De strips zijn min of meer per onderwerp gegroepeerd. De toon wordt meteen gezet in het begin, als het gaat over literatorenlevens.

Blechman heeft een vrolijke, licht absurde manier van vertellen. Hij laat zijn figuren met veel theatraal gebaar acteren, in mooie, gedragen spreektaal, die weliswaar ouderwets aandoet, maar steeds precies op zijn plaats is. Een mooi voorbeeld is The Cake. In dat verhaal verkoopt Tsjechov, die dan een student geneeskunde is, een kort verhaal aan een tijdschrift, zodat hij geld heeft om een taart te kopen voor zijn moeders verjaardag. De oude mevrouw is er bepaald niet van gediend en laat dat op een heerlijke onderkoelde manier merken. Als Anton vertelt hoe hij aan het geld is gekomen, verzucht ze: ‘What kind of a living does a writer make?’ Ze richt zich tot haar zoon, duwt de taart van zich vandaan en zegt zonder een spier te vertrekken: ‘I’m allergic to chocolate, Anton. Take it back, get a refund like a nice boy. And don’t let me hear any nonsense about short stories.’

Verderop legt Blechman uit waar Goethe de inspiratie vond voor Die Marienbader Elegie en wat er gebeurt met Franz Kafka als hij er op een morgen achter komt dat hij is veranderd in een stripfiguur. Bekende en minder bekende literatoren passeren zo de revue. Blechman danst van de middeleeuwen naar nu en weer terug; de samensteller van het boek heeft wat dat betreft goed werk geleverd.

R.O. Blechman, Oscar Robert Blechman voluit, is een grote naam. Op zijn palmares staan uiteenlopende prijzen, voor zijn illustratiewerk, graphic design en animatiefilms. Al in 2003 werd hij geëerd met een overzichtstentoonstelling van zijn werk in the Museum of Modern Art in zijn woonplaats New York. Voor de meesten is hij bekend vanwege zijn cartoons voor The New Yorker. Stripliefhebbers kennen zijn werk uit Humbug, het legendarische tijdschrift onder redactie van Harvey Kurtzman dat in 1957 en 1958 verscheen en waar Fantagraphics in 2009 een geweldige integrale-box van uitgaf. Zijn bibberige stijl inspireerde vooral Roz Chast; haar werk heeft hetzelfde snelle, rudimentaire lijnwerk als Blechman.

On the one hand is niet het complete overzicht van Blechmans oeuvre, maar een perfecte dwarsdoorsnede van zijn latere werk. Completisme zou onbegonnen werk zijn: al in 1953 publiceerde hij (als 23-jarige) het bewierookte The Juggler of Our Lady, en sindsdien legde hij zich toe op ongeveer alle vormen van kunst: van schrijven tot animatie en van illustratie tot strip. In 2009 verscheen bij Drawn & Quarterly het omvangrijke Talking Lines: The Graphic Stories of R.O. Blechman. Zijn werk wordt geroemd omdat hij voor commerciële tijdschriften en opdrachtgevers werkte, maar altijd werk leverde dat in een museale setting niet zou misstaan: een perfecte balans tussen commercie en artisticiteit, die bijvoorbeeld Saul Steinberg ook bezat.

Blechman lezen is van zijn werk houden: het rustige, verhalende tempo is zalig. Het is poëtisch, welbespraakt en inventief. Zijn tekeningen ondersteunen wat hij te melden heeft, zijn vertellersinstinct is uit de kunst. Soms is zijn werk illustratief en gaat het richting dat van de Franse cartoonisten André Francois en Chaval. Ook wie goed kijkt naar de cartoons en illustraties in The New Yorker ziet welke invloed Blechman heeft op de generaties na hem. On the one hand is als ene helft al voldoende reden om de andere helft erbij te nemen: zijn writings zijn artikelen, essays, korte verhalen die hij schreef vanaf de jaren zeventig. Minder urgent, sommige verhalen zijn hooguit interessant als tijdsbeeld, voor wie de context kent. De stukken leunen te veel op specifieke zaken van toen.

Stefan Nieuwenhuis

R.O. Blechman – On the one hand / on the other hand. Fantagraphics. 488 blz. € 37,99.