Leuk, zo’n moeder

Tijdens de lockdowns probeerden veel van ons onszelf te behoeden voor een zenuwinzinking door ons massaal toe te leggen op hobbies. Vaak waren dat hobbies waar we later met enige zelftwijfel op terug zullen blikken. Zoals het maken van kaarsen (en dan verwachten dat mensen heel graag wilden kopen), het gepassioneerd bakken van zuurdesembroden (en dan verwachten dat iedereen in de straat je heel dankbaar zou zijn voor die tachtig taaie zuurdesembroden die je elke week in hun handen duwde), het sparen van edelstenen met ‘geneeskrachtige kwaliteiten’ of obsessief alles willen weten over de personages in de serie Tiger King. Ze verdwenen zo gauw als ze opdoemden, met als collectief excuus: ‘Het was coronatijd, dan deed je dat gewoon! Je wist niet beter!’

De Britse historicus Simon Sebag Montefiore greep daarentegen de stilte van de lockdowns aan om te werken aan De Wereld: een familiegeschiedenis. Waar hij voor zijn andere boeken (over onder andere Stalin of de stad Jeruzalem) veel onderzoek verrichtte, omschrijft hij dit boek als ‘een synthese, een product van een leven lang lezen’. Het resultaat mag er wezen: een vuistdik boek van meer dan 1400 pagina’s, met een bronnenlijst dat al meer dan 130 bladzijden omvat.

Sebag Montefiore kiest voor dit werk een ongebruikelijk thema: de familie. Waar een wereldgeschiedenis over klimaatverandering of politieke onrust tegenwoordig voor de hand ligt, stelt de historicus dat dit soort geschiedschrijving een ‘panacee [een denkbeeldig geneesmiddel. WV.] voor verwarrende tijden is.’ Het voordeel van dergelijke thema’s bij het schrijven van een wereldgeschiedenis is dat het een idee van perceptief biedt, maar tegelijkertijd teveel afstand schept. ‘Wereldgeschiedenis gaat vaak over thema’s, niet over mensen; biografie gaat over mensen, niet over thema’s.’ stelt Sebag Montefiore.

De keuze voor de familie maakt dit boek daarom origineel: het combineert zowel het hebben van een thema, als de kenmerken van de biografie. Daarbij biedt het ruimte voor een dynamiek die vaak onbesproken blijft in veel geschiedschrijving: geschiedenis, schrijft Sebag Montefiore, is ‘een samenspel van ideeën, instellingen en geopolitiek.’ Maar, stelt de Brit, uiteindelijk zijn het persoonlijkheden die de dobbelstenen werpen. En deze persoonlijkheden worden gevormd binnen families.

En die families zijn zelden zonder zorgen. Zo organiseerde Catherina de Medici – bekend als de ‘Serpent Koningin’ vanwege haar sluwe, giftige persoonlijkheid – een slachtpartij op de bruiloft van haar dochter. Maar voordat het bloedbad plaats had kunnen vinden, manipuleerde ze haar twee manische en labiele zoons om haar dochter te verkrachten om haar verzet tegen het gearrangeerde huwelijk te breken. Tijdens het huwelijk zweeg de dochter tweemaal toen de kardinaal om het ja-woord vroeg, waarna haar bruidegom-in-spé haar achterhoofd pakte en een knik beweging maakte. In de dagen daarna plotte de katholieke Catharina met medestanders de moord op haar protestantse rivalen. Een van hun voorstaande leiders werd uit het raam gegooid en op straat onthoofd. Wat volgde waren maanden van geweld tegen protestantse Fransen, waarin zo’n 5000 tot 30.000 hugenoten de dood vonden. Het hoofd van de protestantse leider werd naar Catharina gebracht als trofee, die het weer opstuurde naar de paus. Leuk, zo’n moeder.

De verhalen die Sebag Montefiore gaan naadloos in elkaar over, als een vakkundig geweven trui. Het ene moment lees je over de voorbereiding van Filips II (tevens dezelfde Filips uit onze vaderlandse geschiedenis) om Engeland aan te vallen, enkele alinea’s later schetst de auteur een parallel met de Japanse krijgsheer Hideyoshi die tevens een vloot opbouwde om delen van China te veroveren. Dat vakmanschap is bewonderenswaardig, maar daardoor raak je zo nu en dan tussen alle namen uit de geschiedenis (dat zijn er, zo blijkt, nogal wat) regelmatig de kluts kwijt.

Daarnaast weet hij, gesteund door het thema van de familie, ook een meer divers (en niet-eurocentrisch) beeld van de wereldgeschiedenis te illustreren. Waar we in het westen de lijnen van onze eigen geschiedenis enigszins kennen, biedt Sebag Montefiore voor bijvoorbeeld niet-westerse vrouwen uit de geschiedenis, zoals Puduhepa, een Hettitische koningin die gelijke macht deelde met haar echtgenoot, of Sayyida al Hurra, een Marokkaanse piratenkoningin.

De Wereld van Sebag Montefiore is het product van een leven lang lezen, en is voor de lezer een product om een leven lang uit te lezen. Het biedt veel verhalen uit de geschiedenis, maar leren die verhalen de lezer weinig over de tijd van nu. Het bevat weinig scherpe inzichten of interessante analyses. Het biedt, in een tijd waar dergelijke boeken veel verschijnen, vooral veel leesplezier.

Willem Vernooij

Simon Sebag Montefiore – De Wereld: een familiegeschiedenis. Spectrum, Amsterdam. 1472 blz. € 69,99.