Hoog zweeft de valk

Om uw vakantie nog mooier te maken publiceert Tzum deze zomer inspirerende leeslijsten voor bestemmingen over heel de wereld. Heel de wereld? Dat nog niet, maar als u een reis naar de Elzas, een Russisch concentratiekamp of een Indiase vruchtbaarheidskliniek heeft geboekt, is er in elk geval één boek dat u mee kunt nemen. Zo’n verscheidenheid aan locaties en thema’s past bij Isabelle Sorente, die in Nederland weinig bekend is, maar al essays, toneelstukken en romans schreef over een reeks onderwerpen. Ook in De vrouw en de vogel (La femme et l’oiseau) komt nogal wat aan bod, van oorlogstrauma en de liefde tot puberperikelen en draagmoederschap. Daarboven hangen de vogels, die de mensen verbinden met de natuur en met elkaar.

Mensen zoals Vina. Dit veertienjarige meisje is bang haar beste vriendin kwijt te raken aan de hormonen en worstelt met het feit dat ze de vrucht is van draagmoederschap. Commercieel draagmoederschap, bij een Indiase vrouw die ze nooit zal kennen. Haar moeder Elisabeth werkt zich kapot als directeur van een documentairebedrijf en heeft niets door, tot Vina een pestkop een mes onder de strot houdt en geschorst wordt. Op het randje van een burnout besluit ze Parijs te ontvluchten en raad te zoeken bij Thomas, haar vergeten oudoom in de bossen van de Elzas.

Deze van oorsprong Duitstalige streek is tussen 1871 en 1945 vier keer van eigenaar gewisseld. Thomas is amper volwassen wanneer zijn broer Alex en hij naar het Oostfront worden gestuurd om te vechten aan de kant van de bezetter, die jongens uit de Elzas als Duitsers en dus als dankbaar kanonnenvoer beschouwt. Het wordt er voor de broertjes niet beter op wanneer ze in Russische handen vallen. De Sovjets hebben er evenmin boodschap aan dat sommige krijgsgevangenen het uniform van de Wehrmacht droegen tegen hun wil – malgré nous zoals men zei – en stoppen tienduizenden Fransen in kampen. Alex en zijn medegevangenen proberen het beste te maken van de situatie door smokkelarij en omkoping. Thomas is anders. De gevoelige jongen concentreert zich op zijn liefde voor de bomen, de vogels en het leven. Zo doorstaat hij de ontberingen, maar verliest hij zijn broer.

Anno 2018 is hij een oude man alleen, overeind gehouden door zijn band met de natuur, neergedrukt door zijn schuldgevoel. Wanneer Elisabeth en Vina onverwachts komen logeren, leert hij ze op een andere manier kijken naar hun verhouding tot anderen. Maar door de kleindochter en achterkleindochter van Alex toe te laten in zijn leven neemt hij hen onvermijdelijk ook mee in zijn herinneringen aan de oorlog.

Bij een dergelijke opzet ligt het gevaar op de loer dat de identiteitscrisis van een pubermeisje verwend afsteekt tegen massagraven in de sneeuw. In dit geval vullen de verhaallijnen elkaar goed aan. Sorente kruipt met schijnbaar gemak in de hoofden van drie verschillende generaties. Ze schenkt haar personages gelaagde, geloofwaardige karakters, waar ze haar filosofie in kwijt kan zonder dat de dialogen of gedachten onnatuurlijk worden. Het scheutig gebruik van parentheses, uitroeptekens en vragen werkt wat pompeus, maar dat mag ook bij voltreffers als:

Waarom is het altijd ‘een’ draagmoeder en nooit míjn draagmoeder, jóúw draagmoeder, háár draagmoeder, alsof het bezittelijk voornaamwoord onmogelijk van toepassing kan zijn?

Helaas is niet elk aforisme even raak. Naarmate Thomas’ verleden ontrafeld wordt, neemt de spiritualiteit een steeds hogere vlucht. Valken blijken Thomas niet alleen te troosten, ze tillen hem ook naar een ander bewustzijnsniveau. Natuurlijk stelt Sorente de vraag of we deze bovenaardse ervaring letterlijk moeten nemen en natuurlijk luidt het antwoord dat dat niet uitmaakt. Het stelt lezers die beide benen liever op de grond houden niet geheel gerust:

De geest was een vogel en de geest was de hemel waar de vogel doorheen vloog.
Dat was zijn persoonlijke geloofsovertuiging.

Als dat een illusie was, dan was die in elk geval verreikend.
Dan verbond die hem met de anderen.

De zweverigheid is des te jammerder omdat De vrouw en de vogel het helemaal niet nodig heeft. Het boek heeft genoeg te melden over aardse zaken om tot het einde te boeien, zoals wanneer het perspectief wisselt om Vina’s en Elisabeths vragen over (hún!) draagmoeder te beantwoorden. Hier worden ethische vragen over een – sindsdien in India verboden – praktijk met nuance ontleed. Het was mooi geweest als de politieke spagaat van de malgré-nous diezelfde aandacht had gekregen. Veel Fransen hadden na de oorlog zo hun twijfels of de Elzassers echt huns ondanks aan Duitse zijde hadden gestreden. Gek genoeg doet Sorente niets met de verscheurde loyaliteit en vooroordelen die daar voor het oprapen liggen en behandelt ze deze traumatische episode puur aan de hand van persoonlijke verhoudingen. Ergens past dat ook wel bij deze eigenzinnige schrijfster. Ze kiest zelf haar boodschap. Als die niet aan ieders verwachtingen of smaak voldoet, heeft u nog vele andere vakantiebestemmingen en leesboeken om uit te kiezen.

Tobias Wijvekate

Isabelle Sorente – De vrouw en de vogel. Uit het Frans vertaald door Marga Blankestijn. Signatuur, Amsterdam. 344 blz. € 25,99.