Een moeder als sjaal in de wind

In Een afwezige moeder van Emma Marsantes, een tragisch relaas over de relatie tussen een dochter en een moeder, is de stijl onlosmakelijk verbonden met de inhoud. In zinnen variërend van enkele regels tot één woord zitten we in het hoofd van Mia, een vrouw die terugblikt op haar jeugd, op haar moeder die het niet lukte een moeder te zijn. De gedachtesprongen, herinneringen en observaties concentreren zich om de pijn en het verdriet van Mia. In het begin zijn er duidelijke verwijzingen, maar Marsantes ontrafelt langzaam het leven van de ‘ik’ tot er enkele draden overblijven.

Het verhaal begint op de eerste bladzijde al met twee harde feiten: de moordscène en de incest. In de verdere hoofdstukken, steeds met een regel als titel, ontvouwen zich beide tragische gebeurtenissen. De vraag dringt zich op of het ook anders had kunnen lopen en waar en vooral door wie er dan had moeten worden ingegrepen. Je hoopt steeds dat het anders zit dan dat je vermoedt en je hoopt op een soort genezing, of heling voor Mia. Het helpt haar in ieder geval om haar herinneringen boven te halen, ook omdat ze ze niet kan vergeten.

Moet je de dingen onthouden? Als ik de weg van de herinnering insla, als ik de wenteltrap afloop, tref ik de onveranderde charme aan, de versteende decors en stemmen.

Door het leven van de vertelster zo aangrijpend te beschrijven, dringt het besef door dat achter elke uiterlijke schijn drama en tragiek kan schuilgaan. Ingeslepen en daardoor ingesleten gewoontes die pijnlijk zijn, en waarvoor men de ogen sluit.

In sommige families geeft men het plezier door om dingen te leren. In andere het gezag, de macht en de hoogmoed. Families van geld, van musea, families van kerken. Families, overtuigingen, zekerheden en eruditie. En dan zijn er families waar men leert te sterven. Het verlangen om te sterven is net zo sterk als al het andere, en het wordt makkelijk doorgegeven. In die families heerst een bepaald gevoel van afwezigheid, alsof het erop aan komt niet, nooit te bestaan, altijd op een juiste afstand te blijven. Met deelt er niet. Uiterlijk schijn, rituele, regels. (…) Mijn moeder. Mijn grootouders. Mijn broer. We draaien om elkaar heen. Nachtmerrie zonder beelden. Zielloos. Bij ons wordt nooit iets gezegd. Alles is glad. Een muur van botten.

De vader wilde zich niet bemoeien met het gezin, de moeder kon het niet en de broer profiteerde daarvan. En Mia was het slachtoffer. Allemaal zijn het slachtoffers, maar de echte pijn zit bij haar. Omdat je als kind je moeder niet hoeft te redden, je moeder moet er voor jou zijn.

Ondanks de tekortkomingen mist ze haar moeder, ze roept haar op om opnieuw het gesprek aan te gaan. ‘Mijn moeder is een sjaal in die waait in de wind. Mijn moeder is een lint dat geen enkel weefsel tegenhoudt. Mijn moeder zweeft boven mijn hoofd.’

In het begin schetst Mia dat haar leven opgebouwd is uit verdiepingen. Een mooi beeld. Vandaar ook dat ze via een wenteltrap kan afdalen. Ze kiest ervoor om alles naar boven te halen en zo haar afwezige moeder weer vorm te geven. Een knap en indringend debuut dat dankzij Uitgeverij Vleugels en vertaalster Katelijne De Vuyst ook snel in het Nederlands verscheen.

Arjen van Meijgaard

Emma Marsantes – Een afwezige moeder. Vertaald voor Katelijne De Vuyst. Vleugels, Bleiswijk. 122 blz. € 23,95.