De onderstaande recensie komt uit 1996.

Het gezin als dwangbuis

‘Verzet begint niet met grote woorden maar met kleine daden’ dichtte Remco Campert. Elke kleine daad lokt een volgende uit, totdat het verzet onstuitbaar is geworden. Rachel Benjamin groeit op in een chassidisch gezin. Haar vader is rabbijn, maar haar moeder is op sommige punten de strengste in de leer. De opvoeding van de kinderen bestaat dan ook voornamelijk uit verboden.

Rachel verzet zich in toenemen de mate tegen de strenge wetten van de chassidische gemeenschap. Ze probeert op alle mogelijke manieren een goede dochter te zijn, maar ze is te zelfstandig om zich neer te leggen bij alle opgelegde gebruiken en gewoonten. Het kleinste verzet bestaat uit het jatten van snoep, samen met haar zusje Leah. Met z’n tweeën ontduiken ze ook een wet door stiekem naar de bibliotheek te gaan, waar ze dikke, romantische boeken lenen. Rachel krijgt langzamerhand liberale denkbeelden.

Pearl Abraham geeft in Vreugde der wet haarfijn het leven van dit chassidische gezin weer. Alhoewel dit boek past in de Amerikaans-joodse literatuur is het ook vergelijkbaar met boeken van Jan Wolkers en Maarten ’t Hart die hun streng gereformeerde jeugd nauwgezet hebben beschreven. Een dagje aan het strand in de chassidische wereld en in de gereformeerde wereld lijken erg veel op elkaar. Strengheid in het geloof heeft vooral met zedelijkheid te maken.

De eerste grote strijd tussen Rachel en haar ouders gaat dan ook over het dragen van dikke kousen met naden. Rachel en haar zus zijn de enigen op school met zulke kousen, dus weigert ze. De scènes die dan volgen zijn beklemmend en grotesk tegelijk. Continu wordt ingepraat op Rachel, er wordt met hel en verdoemenis gedreigd, andere rabbijnen komen eraan te pas. Totdat Rachel toegeeft. Stiekem verwisselt ze onderweg naar school dan snel weer haar kousen met dikke naden voor gewone.

Het portret dat Abraham van deze joodse gemeenschap schildert is buitengewoon negatief. Door intimidatie en geestelijke terreur worden de kinderen in het gareel gehouden. De leden van de chassidische gemeenschap houden elkaar zo sterk in de gaten dat elke misstap direct wordt doorgebeld.

Een gedwongen huwelijk is de laatste grote strijd in het boek, waarin het meest zichtbaar wordt hoe iemand gemanipuleerd wordt en, murw gemaakt, toestemt in een verbintenis. Rachel denkt dan de vrijheid te hebben gevonden om dingen te doen die zij wil. Maar haar man wordt door haar vader zo bewerkt dat ze eigenlijk nog steeds moet gehoorzamen aan haar vaders wil. Ze vlucht en leeft enkele dagen alleen in een hotel. Maar daarna zit ze als gescheiden vrouw toch weer gewoon thuis. Daarmee geeft Abraham een wrang einde aan het boek; het gezin is niet te ontvluchten.

Coen Peppelenbos

Pearl Abraham – Vreugde der wet. Vertaald door Else Hoog. Meulenhoff, Amsterdam. 286 blz.

Deze recensie verscheen eerder in de Leeuwarder Courant op 3 mei 1996.