Het onmogelijke dromen in boeken

Irene Vallejo is zeker niet de eerste die benoemt waarom lezen in deze tijd belangrijk is, maar ze beschrijft het duidelijk en beknopt in haar pleidooi Uit liefde voor het lezen. De verschillende opbrengsten van lezen verbindt ze met elkaar. Het pleidooi leest licht en vlot, maar aan het eind vraag je je wel af: heb ik ook iets nieuws gelezen?

Vallejo schreef eerder Papyrus, een omvangrijk boek over de geschiedenis van de wereld in boeken, vooral gericht op de klassieke oudheid, met sprongen naar het heden. Die invalshoek komt ook hier terug:

Dankzij onze verbeelding hebben we de mythe van Icarus en vliegmachines bedacht, de Nautilus en onderzeeboten, de buitenaardse reizen van Lucianus en de Apollo XI. Als wij mensen niet hadden gefantaseerd over imaginaire oorden als El Dorado of over mythologische figuren als de sirenen, dan zouden we geen onbekende gebieden hebben verkend, zouden we niet naar de maan zijn gevlogen en hadden de relativiteitstheorie, de auto en de computer het licht nooit gezien. Het onmogelijke moet eerst gedroomd worden alvorens het op een dag realiteit kan worden.

Vervolgens gaat de liefde voor het lezen, dat meer is dan alleen verbeelden, over wat dan die meerwaarde is. Lezen zorgt voor empathie, doordat je met een ander meeleeft, je bent tijdelijk die ander, en ‘in een narcistische en egomane wereld is iedereen zijn het beste wat je kan overkomen.’ Lezen geeft je vocabulaire en dat geeft je grip op het leven. Vallejo haalt diverse onderzoeken aan die beschrijven wat lezen doet voor ons brein. Lezen als buitenschoolse activiteit heeft de grootste invloed op de toekomst van jongeren en lezen behoort tot de effectiefste manieren om de hersenen fit te houden en remt daardoor cognitieve achteruitgang bij ouderen. Het is mooi dit alles helder bijeengebracht te lezen, maar ik vrees dat het toch preken voor eigen parochie is: wie dit leest, weet al waarom lezen van nut is en wie niet leest, leest zeker ook dit boekje niet.

Vallejo haalt verschillende schrijvers aan die het belang van lezen noemen voor het leven in een democratie. Er wordt niet heel exact uitgewerkt wat er gebeurt als je niet leest – daar zijn toch meer voorbeelden van te vinden, maar dit is wel het belangrijkste wat Vallejo bepleit: het is noodzakelijk de lezer te stimuleren, omdat de onverschilligheid van de eigentijdse samenleving de grootste bedreiging is van boeken als basis voor vrij en democratisch denken. ‘We beleven tijden van crisis, verandering, onzekerheid. En het is juist tijdens deze kantelpunten dat we opnieuw de blik op de boeken, op woorden uit het verleden moeten richten: niets van wat er nu speelt maken we voor het eerst mee.’ Tegenwoordig kan bijna iedereen lezen, nog nooit was de sleutel tot kennis en daardoor democratie voor zovelen toegankelijk, dus het kan onze redding zijn. Wellicht bereikt dit pleidooi de niet-lezers zelf niet, maar dan mag het toch gelden als een duwtje in de rug voor iedere lezer en leesbevorderaar om de leescultuur te koesteren en steunen.

Michelle van Dijk

Irene Vallejo – Uit liefde voor het lezen, Een pleidooi. Vertaald door Adri Boon. Meulenhoff, Amsterdam. 56 blz. € 15,00.