Dystopie

Uitgeverij Leesmagazijn manifesteert zich, in elk geval wat moderne Duitse literatuur betreft, als een van de interessantste uitgeverijen van dit moment. Christian Krachts Imperium is al besproken, maar er is ook Johann Holtrop van Rainald Goetz, dat eveneens alleen maar in bewondering kan worden gelezen; zelden krijg je zo’n intelligent en scherpzinnig boek in handen. Johann Holtrop is directeur oftewel topman bij een groot, internationaal mediaconcern genaamd Assperg, wiens carrière we op de voet volgen sinds ongeveer de invoering van de euro in 2002 tot aan 2010, ja een deel van de crisisjaren. Het schijnt overigens dat een zakenman model heeft gestaan voor Holtrop, zoals in de Duitse kritiek breed is uitgemeten, maar dat doet er eigenlijk niet toe, het gaat ons literatuurliefhebbers om de roman. Goetz beschrijft een type waarvan je hoopt dat hij niet echt bestaat:

Hij had er plezier in om de medewerkers in zijn naaste omgeving, die in de kamers rondom hem zaten, voortdurend met allerlei hyperspecifieke vragen, bevelen of afwijzingen als ‘Onzin!’ schriftelijk lastig te vallen, zo wilde hij kennis van zaken tonen, aandacht voor details, een hoog reactievermogen bij elke mededeling, en hij hield zich ook niet in als de toon van zijn mails kortaf of hatelijk werd, omdat hij daarin de geoorloofde expressie van zijn scherpe verstand en van zijn ongeduld zag, en die wilde hij zijn ondergeschikten ook graag als voorbeeldige werkhouding voorhouden.

Zijn gebrek aan inhoudelijke expertise weet Holtrop te compenseren door een combinatie van charme en een grote bek, ook wel charisma genaamd. Dit demonstreert Goetz op onnavolgbare wijze als een journaliste hem volgt voor een profiel:

‘Weet u,’ zei Holtrop, ‘ik denk altijd in mogelijkheden. Het is zoals het is,’ riep hij uit, ‘vind ik een saai idee!’Realisme was niet goed voor je wereldbeeld, en zeker niet in economische zin. ‘We kunnen maar beter allemaal utopisten zijn, en anders helemaal niets,’ het ging om fantasie en emotie, daar kwam de economie verder mee, daar richtte hij zich op in zijn denken als ondernemer: hoe moest de wereld eruitzien? In wat voor wereld wil je leven? Juffrouw Zegna keek rond in de Paris Bar, ze was er nog nooit geweest, ze stond versteld van Holtrop, hoe die dat allemaal uitlegde, zo had ze de economie nog nooit bekeken.

Johann Holtrop

Johann Holtrop kan worden gelezen als een satire op de (Duitse) bedrijfswereld, maar satire is misschien niet echt het goede woord, omdat satire tegenwoordig nog iets goedaardigs in zich draagt; er kan hartelijk om worden gelachen. Bij dit boek vergaat het lachen je en is het woord dystopie beter op zijn plaats, een levensechte dystopie. Goetz portretteert de Duitse bedrijfswereld als een jungle waaruit werkelijk al het humane is verdwenen; alles draait uitsluitend om geld en macht en het behouden en het liefst vermeerderen ervan, uiteraard ten koste van anderen als het noodzakelijk is; eten of gegeten worden. De meetings, de machtsspelletjes, het wordt allemaal haarfijn gefileerd door Goetz. Terloops wordt duidelijk dat Holtrop een vrouw en kinderen heeft; voor hem bevinden die zich op een andere planeet. Goetz schrijft op zo’n indringende en venijnige manier dat met elke zin het cynisme van deze keiharde, huichelachtige en ook corrupte zakenwereld er wordt ingewreven. De ondertitel van dit uitstekend vertaalde boek luidt ‘Afbraak van de maatschappij’, maar het laat de lezer ook vrij kapot achter. Grootse literatuur.

Johannes van der Sluis

Rainald Goetz – Johann Holtrop. Vertaald door Willy Hemelrijk. Leesmagazijn, Amsterdam. 336 blz. € 19,95.