Niets is alleen maar goed of fout

In het fictieve verhaal Elke dag een druppel gif onderzoekt Wilma Geldof welke impact en consequenties het opgroeien in een NSB-gezin heeft. Geldofs personages mogen dan tot het rijk der fictie behoren, haar verhaalstof is op waargebeurde feiten geënt. Hoewel Geldof tussen heden en verleden laveert, neemt ze de ontluikende liefde tussen protagonist Maarten en de kritische Hanne in het voorjaar van 1948 als uitgangspunt. Terwijl Hanne als overtuigd anti-nazi een ongezouten mening heeft over sociaal onrecht, beseft de negentienjarige Maarten dat hij de confrontatie met z’n persoonlijke demonen uit het verleden moet aangaan. Via enkele sterk uitgewerkte flashbacks focust Geldof op Maartens opvoeding als ‘NSB-kind’. Vooral Maartens vader beroept zich op z’n gave om ‘anders te denken’ en kijkt halsreikend uit naar de ‘Nieuwe Tijd’. De ware impact dringt aanvankelijk niet tot Maarten door. Geldof karakteriseert hem als een onzeker kind, dat bovenal door de sterke, overheersende vaderfiguur geaccepteerd wil worden. Die laatste heeft echter enkel oog voor z’n oudste zoon Walter, die de gangbare ideeën van het nazisme al geïnterioriseerd heeft. Terwijl Walter tegen de communistische dreiging ten strijde trekt, voert Maarten z’n eigen kleine oorlog op school, waar hij omwille van z’n politieke achtergrond mikpunt wordt van verregaande pesterijen. Pas op de ijselijk strenge Reichsschule kan Maarten zich in het gezelschap van gelijkgestemden verder ontwikkelen. Opvallend blijft z’n totale gebrek aan kritische (zelf)reflectie tegenover de ideeën van het nationaalsocialisme. Als Duitsland uiteindelijk capituleert, vallen hem de schellen van de ogen. Hoewel rijkelijk laat, zorgt het voor enkele confronterende passages, niet in het minst wanneer blijkt dat Maartens foute ‘verleden’ hem jaren later nog achtervolgt.

Wilma Geldof

Maarten evolueert tot overtuigend round character, in tegenstelling tot de andere personages, die slechts een doorzichtig rolletje spelen in een strakomlijnd script. Maartens vader overtuigt nog het minst; de portrettering als rigide pleitbezorger van Hitlers theorieën beperkt zich tot het declameren van holle frasen en wordt nergens tegenover een maatschappelijk relevante achtergrond geplaatst. Daardoor komt het tijdsbeeld onvoldoende tot leven, al stelt de auteur de retoriek van extreem-rechts wel treffend en geloofwaardig ter discussie, zonder tot gewilde actualisering te vervallen. Naarmate het verhaal vordert, maakt de impliciete benadering steeds meer plaats voor een storende zwart-witportrettering, op haast docerend toontje gedebiteerd. Wanneer blijkt dat niet enkel Maarten, maar ook Hanne gebukt gaat onder schuldgevoelens, gerelateerd aan de Tweede Wereldoorlog, meent de auteur dat beide personages ‘quitte’ staan. Een wel erg bevreemdende opmerking, gezien de totaal onvergelijkbare situaties en de gratuite suggestie dat men schuld(gevoelens) tegenover elkaar kan afwegen.

Met Elke dag een druppel gif schreef Wilma Geldof een opmerkelijke adolescentenroman die, gebaseerd op waargebeurde feiten, de consequenties van het opgroeien in een NSB-gezin belicht. Geldof creëert een comfortabel, zij het ook makkelijk uitgangspunt door twee totaal verschillende achtergronden te laten botsen. Maartens opvoeding als NSB-kind komt aanvankelijk goed uit de verf, al bezondigt Geldof zich gaandeweg steeds vaker aan expliciet verwoord moralisme. Precies die wat eenzijdige focus gaat de verhaallijn, en niet in het minst de karakterisering, steeds meer domineren, waardoor Elke dag een druppel gif aan zeggingskracht mist en in mineur eindigt. Waarmee nog maar eens bewezen is dat een boeiend uitgangspunt nog lang niet voldoende is om een gehele roman te schragen.

Jürgen Peeters

Wilma Geldof – Elke dag een druppel gif. Moon, Amsterdam, 368 blz. € 19,95.