De stichting van een stad

Ik geef toe dat ik meestal niet van foto-essays of essayistische fotoboeken hou. Om bepaalde redenen vind ik zelden een gezond evenwicht tussen woord en beeld. De ene keer zijn de foto’s te prominent aanwezig, terwijl op andere momenten de foto’s weinig bijdragen tot de krachtige essays. De samenstellers van het boek Lviv, stad van paradoxen zijn erin geslaagd om mijn idee over dergelijke boeken grondig bij te stellen.

Lviv is wellicht niet de eerste reisbestemming die in je gedachten opkomt. Nochtans is deze oude Habsburgse stad in het westen van Oekraïne zeker een bezoek waard. Lviv, de huidige naam van de stad, bevindt zich op nauwelijks 70 kilometer van de Poolse grens en is met haar 750.000 inwoners net iets kleiner dan Amsterdam. Deze multiculturele stad werd in 1256 gesticht door koning Daniël van Galicië. Hij bouwde er een burcht voor zijn zoon Lev (leeuw) die zorgde voor de eerste naam van de stad: Leopolis. In de 14e eeuw kwam Leopolis onder Pools bewind. Gedurende eeuwen leefden joden, Polen, Oekraïners en Duitsers vreedzaam naast elkaar. In de 17e eeuw stichtte de Poolse koning Casimir II de plaatselijke universiteit. Op haar hoogtepunt was Lviv samen met Krakow, Warschau en Gdansk een van de belangrijkste steden van de Pools-Litouwse Unie. Na de verovering door het Habsburgse rijk in 1772 werd de stad omgedoopt tot Lemberg, hoofdstad van Galicië. Na de ontbinding van het Oostenrijks-Hongaarse rijk kwam Lviv in 1918 uiteindelijk terug bij Polen. Na de uitbreiding van de Sovjet-Unie na de Tweede Wereldoorlog, werd Lviv omgedoopt tot Lvov. Onder het Sovjetbewind begon er een massale volksverhuizing. De Poolse bevolking, die afgevoerd werd naar de Volksrepubliek Polen, werd verdrongen door Russen en Oekraïners. Na de onafhankelijkheid in 1991 kreeg de stad haar huidige naam terug. Door haar ligging tegen de grenzen van de Europese Unie is Lviv een stad met een sterke westerse invloed, maar tegelijk draagt ze de gevolgen van jarenlange communistische overheersing.

Paradox in beeld
Dit contrast vormt de basis van het fotoboek Lviv, stad van paradoxen. Ondanks het feit dat de stad een rijke geschiedenis heeft, ontbreekt het haar aan een historisch bewustzijn, daar de meeste oorspronkelijke inwoners verdreven of uitgeroeid werden.

Toen fotograaf Dolph Kessler in 2012 de stad voor de eerste maal bezoekt, wordt hij onmiddellijk geraakt door haar schoonheid. ‘Lviv combineert de elegantie van Parijs en Wenen met het drama van Berlijn’, omschrijft hij de stad. En deze omschrijving legt hij ook minutieus vast op gevoelige plaat. De smalle straatjes van het stadscentrum, de imposante gebouwen uit de Habsburgse periode maar ook de stalinistische hoogbouw brengt Kessler op fotopapier tot leven.Tegelijk is zijn lens een geduldige observator van het dagelijkse leven: mensen op een boekenmarkt, een vrouw in minirok naast een baboesjka in traditionele klederdracht.

Stad van Paradoxen

Paradox in woord

Naast de foto’s bevat het boek drie essays die ondanks hun diepgang niet altijd de aandacht weten te behouden. Lviv is immers een nobele onbekende voor mij, terwijl de drie essays geschreven zijn door experten in hun vakgebied. De bevlogenheid die ze aan de dag leggen, gaat daardoor bij momenten verloren voor de leek. In het eerste, en voor mij meest boeiende essay, beschrijft journalist Michiel Driebergen met veel oog voor detail verleden, heden en toekomst van de stad. Hoe gaat de stad om met een verleden dat door oorlogen bijna volledig verwoest werd en een communistisch bewind dat de oorspronkelijke bevolking grotendeels deporteerde. Nergens wijst Driebergen met de vinger en net zoals de camera van Kessler registreert hij, waardoor je als lezer niet gedwongen wordt om partij te kiezen. De twee andere essays boeiden me minder, maar dit ligt niet aan de schrijfstijl of aanpak, maar wel aan de inhoud. Stedenbouwkundige Kees Van Ruyven neemt je op sleeptouw door de stad met veel aandacht voor ruimtelijke ordening en de (al bij voorbaat verloren) strijd van het oprukkende massatoerisme, waardoor de authenticiteit van Lviv dreigt te veranderen in een pretpark als de centra van Warschau en Krakow. Filosoof Ruud Meij onderzoekt het belangrijkste probleem in het dagelijkse leven van de Oekraïners: corruptie. Slechts zijdelings raakt hij de corruptie bij de oligarchen aan, de grote luxevilla’s gaat hij aan voorbij. Meij legt de nadruk op de overlevingscorruptie waarbij iedereen schnabbelt om het karige inkomen aan te vullen. Aan de hand van talrijke voorbeelden staaft de auteur zijn uitgangspunt. Een dokter loopt een zieke meisje steevast voorbij tot de wanhopige vader een bankbiljet produceert. Een auto voor het verkeer inschrijven is een administratieve lijdensweg die gemakkelijk twee weken duurt. Een biljet van honderd dollar verkort plots de aan wachttijd tot twee dagen.

Fotoboek, essay. Menig uitgever zou al tevreden zijn om een balans hiertussen te vinden. Maar de auteurs van dit boek gaan nog verder. Herman Zonderland maakte een unieke kaartenbijlage bij Lviv, Stad van Paradoxen, Negen kaarten tonen de positie van Lviv en de regio Galicië, vanaf de stichting van de stad tot nu. Deze kaarten vind je terug als bijlage in het boek.

Een aanrader, maar niet voor iedereen

Zoals reeds eerder vermeld, lichten de drie auteurs vanuit hun eigen vakkennis een puntje van de sluier op van het alledaagse leven in Lviv. Maar ondanks het harde verleden is dit geen depressief boek geworden. Terwijl aan de andere kant van het land separatisten in strijd zijn met de Oekraïense bevolking en er dagelijks doden vallen, biedt Lviv als universiteitsstad toch ook hoop voor de toekomst. De jonge en idealistische studenten willen verandering. Met de blik op het westen en tegelijk geworteld in de tradities van het verleden kennen ze als geen ander de beide kanten van de medaille en kiezen voor het beste van beide werelden.

Lviv, stad van paradoxen is geen boek dat een breed publiek zal aanspreken. En dat is spijtig. Lviv is geen stad die door massatoerisme overspoelt wordt en daardoor haar authentieke karakter grotendeels bewaard heeft. De jonge bevolking zorgt voor een onderhuidse dynamiek. Maar Nederland bewaart geen goede herinneringen aan Oekraïne nadat een vliegtuig vol onschuldige mensen vorige zomer uit het luchtruim geschoten werd. Maar dit boek toont in woord en beeld dat dit land en vooral deze stad ook een toekomst heeft, na een verleden van grandeur en vernieling.

Het boek is tweetalig Nederlands-Engels en zou perfect op de salontafel kunnen liggen als ode aan een (te) onbekende stad. Of als herinnering dat er nog andere steden zijn die bezocht kunnen worden naast Bratislava, Praag en Warschau. Voor de prijs van 35 euro hoeft u het zeker niet te laten.

Yves Joris

Dolph Kessle, Michiel Driebergen, Kees van Ruyven, Ruud Meij – Lviv, stad van paradoxen. EposHouse, Zwolle. 256 blz. € 35,00.