Een hoog what the fuck-gehalte

De afgelopen jaren heeft Nanne Nauta meerdere bundels gepubliceerd waarin hij speels de grenzen van poëzie opzoekt. Dat doet hij in zogenaamde sudaiku’s, een kruising tussen een sudoku en een haiku. Formeel gezien ziet zo’n sudaiku eruit als een half ingevulde sudoku – met cijfers, niet met poëtische taal in de conventionele zin. Het haiku-achtige komt naar voren in de drieregelige verdeling van vijf, zeven en vijf lettergrepen. Wanneer de cijfers hardop voorgelezen worden dan klopt het aantal lettergrepen per regel precies, maar bij het ‘lezen’ van zo’n sudaiku komt dat haiku-achtige minder sterk naar voren. Niet alleen tussen voordracht en lezing is een spanning, ook tussen cijfer en woord, beeld en taal – en dat gebeurt op een (letterlijk) speelse manier: de spelregels worden in een voorwoord uitgelegd zodat de lezer niet in een mogelijk pretentieus, zo je wilt postmodern, spel terechtkomt. Nauta neemt zijn lezers, zijn spelers, mee aan de hand.

Ook in zijn laatste bundel, Permutaties, wordt er gespeeld, maar ditmaal met de computer. Excel is het nieuwe hulpje voor Nauta. Alle versregels in Permutaties zijn afkomstig uit headlines van voornamelijk nu.nl. Het speelse zit in de methode die Nauta hanteert: met Excel heeft hij de headlines gehusseld en veranderd. Dat doet hij met behulp van permutaties. Een permutatie is een rangschikking van een aantal voorwerpen of getallen, dat wil zeggen een manier om de voorwerpen of getallen in volgorde te plaatsen. Ook dit staat allemaal keurig in het voorwoord uitgelegd. Net als bij de sudaiku’s geeft hij veel transparantie.

De nieuwskoppen vormen de versregels. Wanneer die gehusseld (intern: dus de headline zelf; extern: alle headlines door elkaar) worden, ontstaan er fantastische regels, zoals de openingsregel: ‘vrouw imiteert verloofde en zegt bruiloft broer af’. Zulke gekkigheden komen vaak voor: ‘hagedissenkop vindt vrouw in salade’. Zoals het nieuws vaak (on)onbewust verdraaid wordt, zo verdraait Nauta ook het nieuws: ‘vrouw schiet man in mond met harpoen’. Het doel van zo’n verdraaiing is niet alleen om te laten zien dat zelfs nieuwskoppen poëzie op kunnen leveren, maar eveneens om te laten zien hoe een niet-menselijk procedé, namelijk een ordening via Excel, poëzie kan genereren. Dit is vaak nog grappiger dan al die clichématige spitsvondigheden die door het zieltje van een dichter zelf bedacht zijn. ‘auto zet stratenmaker vast in beton na ruzie’.

De regels van Nauta worden nog absurder wanneer ze voorgelezen worden. Dit levert soms een hoog what the fuck-gehalte op: ‘britse jongen (9) vindt leeuw in buik dode moeder’. Net zoals bij zijn sudaiku’s benadrukt Nauta in Permutaties de spanning tussen het lezen en het voordragen. De concepten die Nauta uitwerkt in zijn bundels, zoals in dit geval mutaties en ordeningen in Excel van objets trouvés, zijn zeer geslaagd. Een combinatie tussen een sudoku en een haiku is grappig, interessant en zet aan tot denken over poëtische grenzen. Een computermethode om poëzie te construeren heeft eenzelfde effect: niks geen saaie regels, maar juist rake regels die je soms nog even terugvoeren naar een inmiddels weer vergeten nieuwsbericht dat je even doet glimlachen, of heel soms doet huiveren: ‘washington in paniek om vliegtuigje’.

Obe Alkema

Nanne Nauta – Permutaties. Uitgeverij crU, Utrecht. 42 blz. € 18,95.