Hoe een dode vlinder van levensbelang werd

In Mislukt beschrijft Iris Boter het verhaal van kunststudente Loïs. Loïs zit op school wanneer ze hoort dat het meisje in wier kamer ze verbleef eerder terug is in het land. Ze is vanaf dat moment officieel dakloos. Goede vriend Giel biedt haar een slaapplek aan, tot het moment dat ze een nieuw onderkomen heeft gevonden. Na een korte tijd bij Giel gehuisd te hebben, gaat Loïs bij de oude vrouw De Vogel wonen. Vanaf dat moment staat haar leven letterlijk en figuurlijk op de kop.

mislukt_1_iris boterVanaf de eerste letters in Mislukt drukt Iris Boter met Loïs een stempel op het hele verhaal. Binnen een setting waarbij het onbetrouwbare perspectief van de op het oog puberende studente de lezer direct duidelijk maakt hoe de relaties liggen, creëert ze dan ook weinig sympathie voor Löis. Haar mening ligt te snel en te nadrukkelijk op de voorgrond. Vriendje Giel is super tof, medestudente Valerie is een bitch en docente Adele is zowel geroemd als gehaat. Nog voor de lezer zelf een beeld heeft kunnen vormen van deze personages, heeft Loïs dit al voor hem gedaan. Jammer.

Tegelijkertijd intrigeert hetzelfde onbetrouwbare perspectief van Loïs de lezer. De lezer bekijkt de wereld vanuit haar blik en ontvangt alleen haar informatie. Vrijwel direct blijkt dat deze informatie gekleurd is. Echter, de aard van de kleur en de felheid van de kleur wordt pas later duidelijk. Boter wakkert op deze manier de nieuwsgierigheid bij de lezer aan en weet dit tot ver in het verhaal te behouden. Al bij de eerste overnachting bij Giel blijkt dat Loïs een probleem heeft:

Waarom had ik me toch laten overhalen? Was het maar morgen. Was ik maar niet hier. Was ik maar alleen en dus veilig.

Bijzonder gedetailleerd, maar toch onbenoemd behandelt Boter de problemen van Loïs van binnenuit. Het is Loïs die vertelt wat er aan de hand is en de lezer kan lange tijd slechts gissen naar de ware problematiek. Tegelijkertijd is het ook Loïs die de lezer lange tijd in het onzekere laat als het gaat om haar relatie met haar ouders. Dat deze relatie niet goed is, mag al vrij snel duidelijk zijn. Het hoe, waarom, en wat precies weet Boter op vakkundige wijze uit te stellen. Het is Loïs die beslist wanneer wat verteld wordt.

Na een ronduit verkeerde start wint Loïs vrij snel sympathie. Haar gedachten en gevoelens krijgen veel ruimte en Boter geeft ze zo gedetailleerd weer dat ze voor eenieder begrijpelijk lijken. Helaas lijken dit in het begin louter negatieve gedachtegangen. De lezer laveert dan ook lange tijd tussen bewondering en afkeer. Bewondering voor de manier waarop Boter Loïs’ problematiek van binnenuit beschrijft en de lezer deelgenoot maakt. Afkeer van de overkill aan negatieve uitingen van Loïs. In het begin van het boek lijkt werkelijk geen bladzijde voorbij te kunnen gaan zonder een zwartgekleurde opmerking van Loïs over familie, relaties of toekomstplannen.

Niet alleen personage Loïs bezorgt de lezer kopzorgen, ook de verhaallijn van Mislukt laveert op de grens tussen geniaal en bizar. Lange tijd bevat Mislukt een puur realistisch verhaal: studente Loïs kampt met verschillende problemen en moet leren leven met haar beperkingen. Helaas voegt Boter er een reeks bizarre verhaalelementen aan toe om haar eigenlijke thematiek te kunnen bespreken. Wanneer Loïs bij mevrouw De Vogel gaat wonen, blijkt ze plotseling piano te kunnen spelen. Wanneer ze vervolgens van de trap valt, ruilt ze van lichaam met de dochter van mevrouw De Vogel: Emma. Ze keert terug naar het jaar 1990 en probeert daar haar huidige problemen op te lossen. Boter relativeert de ronduit bizarre gebeurtenissen enigszins door Loïs te laten vertellen dat ze zelf ook niets van de gebeurtenissen begrijpt:

Ik begreep zo weinig van wat er aan de hand was en dat onbegrip werd zo groot dat het mijn keel dichtkneep.

Echter, het kwaad is al geschied.

Het zijn dezelfde bizarre elementen die Mislukt aantrekkelijk maken. De personagewisseling biedt Boter meer en meer de kans te vertellen waarom Loïs is zoals ze is en wat er in het verleden is gebeurd. Tegelijkertijd weet ze op bijzondere wijze de verschillende verhaallijnen te verbinden zonder dat het vergezocht lijkt. Ze maakt haar, helaas te expliciete, uitspraak meer dan waar:

Stomme toevalligheden, details die je over het hoofd ziet omdat je met zogenaamd belangrijkere zaken bezig bent. Die onbenulligheden bepalen je levensloop. Elke keuze, al is het tussen hagelslag of kaas, is een afslag in een onbekend doolhof.

Met een goede verhaalconstructie, waarbij alles lijkt terug lijkt te leiden naar de vlinder die al in het begin zijn intrede deed, zet Boter een boeiend, maar wankelend verhaal neer. Met Mislukt laat ze zien dat verwarring kan boeien.

Marloes Otten

Iris Boter – Mislukt. Van Goor, Houten, 254 blz. € 15,00.