Waarom kan ik niet gewoon woedend op je zijn?

Het klinkt wat raar voor iemand die het grootste deel van haar leven spraakmakende praatprogramma’s heeft gepresenteerd, maar in de autobiografie Je ziet mij nooit meer terug van Sonja Barend is het terugkerende motief gebrek aan communicatie. De periode die daarvoor bepalend is geweest, is de Tweede Wereldoorlog waarin de vader van Sonja Barend van huis werd weggehaald, zij lange tijd werd ondergebracht bij familieleden en toen ze terugkwam een stiefvader in het gezin vond.

De kracht van de autobiografie van Barend is dat zij een persoonlijk verhaal vertelt (en omdat de meeste lezers haar kennen van televisie, hebben wij kijkers alleemaal ook een persoonlijke band met haar) dat tegelijkertijd de verscheurdheid van veel gezinnen uit de oorlog weergeeft. Ik moest denken aan de ontberingen die Andreas Burnier in gefictionaliseerde vorm optekende in Het jongensuur. Als contrast met die oorlogstijd is er het heden met een gelukkig relatie en een gezinsleven waarin Barend de rol van stiefouder vervult.

Cruciaal in de rest van het leven speelt het zwijgen van de moeder van Sonja Barend. Een moeder waarvan ze enorm gehouden heeft, maar ook een moeder die niet wilde praten over haar gevoelens, over dat wat haar echt bezig hield.

Er werd aangebeld.
Mijn moeder deed open.
In het halletje beneden stonden twee Nederlandse mannen.
Mijn moeder stond twee trappen hoger.
Achter elkaar kwamen ze, ongevraagd, naar boven, keken omhoog en een van hen zei: ‘Is uw man thuis, mevrouw?’
Ze zei: ‘Ja meneer.’
En weg was mijn vader. Voorgoed.

Met deze daad wordt de moeder zowel dader als slachtoffer en Sonja Barend die in honderden shows aan iedereen alles kon vragen staat machteloos tegenover haar eigen moeder, die het verleden op slot houdt. In deze autobiografie staan enkele cursief afgedrukte stukken waarin Barend zowel haar vader als moeder rechtstreeks toespreekt. Daar wordt de autobiografie ongemakkelijk intiem, maar in die stukken worden wel de vragen gesteld die in de realiteit onbeantwoord bleven.

Waarom heb je het verleden met mijn vader vermalen in je hoofd als de bonen in je geliefde ouderwetse koffiemolen? Waarom heb je mij opgezadeld met dat ‘uitgewiste’ verleden, dat altijd in mijn hoofd aanwezig is als een ondoorzichtige grijze wolk? Waarom kan ik niet gewoon woedend op je zijn, of je, al is het maar een halfuurtje, eens lekker haten? Waarom kan ik niet anders dan je in bescherming nemen en zielsveel van je houden?

Je ziet mij nooit meer terug gaat over die onbeantwoorde vragen, maar ook hoe een jeugd in oorlogstijd een slagschaduw kan werpen over de rest van een leven. Dat werkt zelfs door in de keuze van een huis, een man; een privéleven waar uiteindelijk de veiligheid gevonden wordt, die aan het begin van dat leven ontbrak.

Coen Peppelenbos

Sonja Barend – Je ziet mij nooit meer terug. De Bezige Bij, Amsterdam. 286 blz. € 19,99.