Mislukte Arabische Lente

We kennen de beelden nog wel: de kolkende, protesterende mensenmassa op het Tahrirplein in Caïro. Op 25 januari 2011 komen de tegenstanders van het Mubarak-regime in opstand. De protesten worden via Facebook en Twitter georganiseerd en zijn succesvol: op 11 februari treedt Mubarak af, maar het wordt er niet beter op als de actievoerders, strijdend voor vrijheid en democratie, in een machtsvacuüm gevangen raken.

De filmmaker en schrijver Omar Robert Hamilton was erbij, sterker nog: was een van de activistische revolutionairen. Zijn romanpersonages Khalil en Mariam behoren hier ook toe. Zij maken in Hamiltons romandebuut De stad wint altijd deel uit van een groep genaamd Chaos, die een website runt, podcasts en video’s uitzendt en duizenden Twitterberichten de wereld instuurt. Zij berichten over de verdwijningen, mishandelingen en gevangennemingen van Egyptische, meest jonge burgers. In 2011 is er nog hoop op een toekomst; niet voor niets vangt De stad wint altijd aan met het hoopvolle ‘Morgen’ – de overige delen getiteld ‘Vandaag’ en ‘Gisteren’. Khalil verwacht dan nog dat de stad en zijn bevolking zal winnen:

Caïro is jazz. Geen softe jazz, niet de aangeharkte jazz die probeert de geschiedenis te blancheren, maar de hitte van New Orleans en het rauwe van Chicago, jazz waarvan de schoonheid schuilt in het verwoesten van het verleden, de jazz van een ongewisse toekomst, de jazz die bevrijding van het beroerde verleden belooft.

Als de macht wordt overgedragen aan het leger en de noodtoestand in afwachting van verkiezingen wordt afgekondigd eisen de Chaos-mensen – naast het aanvankelijk verliefde stelletje Khalil en Mariam Rosa, Rhania, Hafez en Malik – erkenning van de doden en vrijlating van de opgepakte revolutionairen. De door Chaos ontketende media-oorlog bereikt de hele wereld, maar het levert de strijders voor vrijheid en democratie bitter weinig op. Helemaal als de Moslimbroeders de verkiezingen winnen omdat de democratische christenen zich niet voldoende kunnen organiseren, zijn de demonstranten terug bij af. De aanvankelijke hoop is dan al omgeslagen in teleurstelling en defaitisme:

Een stad van vluchtelingen, onzichtbaar tussen de restaurants, platte daken en hulporganisaties. Een stad van hotelbars en straatverkopers waar hetzelfde bord bonen een pond of een dagloon kan kosten. Een gecentraliseerde stad, die langzaam wordt leeggezogen, wordt uitgehold door de buitenwijken eromheen. Een stad met op elk ogenblik van het heden een opgestapeld verleden, duizenden jaren lang. Een ondergrondse stad van politiecellen en verborgen kerkers en vrachtwagens die slachtoffers in het geheim heen en weer rijden, van de ene hoog ommuurde en van wachttorens voorziene gevangenis naar de andere.

Omar Robert Hamilton is een adequate beschrijver van dit proces. Het oog van de camera vervat in rake, maar ook rauwe woorden. Naast de beschreven rellen en gevechten, ziekenhuizen en mortuaria gebruikt Hamilton ook nieuwsberichten die daadwerkelijk via Twitter en Facebook de wereld ingezonden zijn. Anderzijds is De stad wint altijd romantechnisch weinig verfijnd. De karakters worden nauwelijks uitgediept, de romance tussen Khalil en Mariam is zo ongeveer non-existent en de verhaallijn is eerder een opsomming van de gebeurtenissen dan een roman met een structuur en plot. De stad wint altijd is fragmentarisch van structuur en documentair van karakter, niettemin is Hamiltons debuut een belangrijk document, en noem het een belangrijk literair document, maar het schiet naar mening tekort als gave roman. Als pamflettistisch document roept het echter terecht valide vragen op:

En nu? Wat doe je als de wereld niet meer verder draait? Als er geen verschil is tussen de dagen? Als de tijd tot stilstand komt en je verhaal geen roemrijk eind heeft waar je heen kunt snellen? Als er niets is, niet één ding op de hele wereld, dat je kunt veranderen? Als je illusies dat je een autonoom wezen bent, dat zelfstandig kan handelen, ineenstorten? Wat doe je als de tijd niet meer is dan aftellen tot de dag dat je hart ophoudt met kloppen?

De stad wint altijd, maar verloor wel de Egyptische revolutie.

Wiebren Rijkeboer

Omar Robert Hamilton – De stad wint altijd. Vertaald door Pon Ruiter. Hollands Diep, Amsterdam. 336 blz. € 22,99.