Schimmels, insecten en blubber

Gideon Rottier – hoofdpersoon uit Zuivering de meeste recente roman van Tom Lanoye – is een stotteraar en derhalve iemand die liever observeert dan spreekt.
Hij leidt een teruggetrokken bestaan in een groot herenhuis. De voormalige eigenaars, een homostel dat naar Tel Aviv verhuisde wegens het anti-homo geweld in België, waren blij ervan af te zijn. In dat huis drinkt hij rode wijn en leest klassieke werken. Gideon werkt bij het bedrijf Extreme Cleansing met als bedrijfsmotto: ‘Wij beginnen waar andere afhaken.’ Het is een schoonmaakbedrijf dat huizen leeg trekt na waterschade, brand, of erger.

Zijn leventje heeft hij onder controle totdat er een migrantenfamilie bij hem intrekt. Het gaat om Youssef, zijn collega bij Extreme Cleansing, diens vrouw Karima en kinderen Rafiq en Loubna. De door de maatschappij uitgekotste stotterraar vangt op zijn beurt uitgekotste asielzoekers op. Ondertussen worden er in België allerlei aanslagen gepleegd door jihadisten en extreem rechtse figuren, waardoor ook de spanning binnenshuis oploopt.

Het schoonmaakbedrijf krijgt op een gegeven moment een enorme klus te verwerken na een aanslag op het treinstation. Het is zo vreselijk, met zoveel rondslingerende lichaamsdelen dat het voor Youssef een teken is dat hij weer verder moet, dat hij voor zijn gezin weer een nieuwe uitweg moet voorbereiden. Zijn vrouw en kinderen laat hij achter bij Gideon. De vrouw van Youssef, Karima, wordt labiel en verwijt Gideon van alles, ook het verdwijnen van haar man. Dochter Loubna wordt zwaar religieus en Rasiq, is hij misschien aan het radicaliseren? Is hij instaat een aanslag te plegen? Hoe weinig Gideon zich ook met de buitenwereld bezig houd, hij leest liever Apollinaire, paranoia wordt hij uiteindelijk toch en hij hangt camera’s op in zijn huis. Hij is een observator en dit is misschien een logische volgende stap.

Er is weinig directe rede en dat hoeft natuurlijk ook niet; de schrijver mag doen wat hij wil. Toch zijn dialogen nuttige stroomversnellingen in een roman. Hoewel het niet altijd nodig is. In Bekentenissen van Zeno van Italo Svevo zitten nagenoeg geen dialogen in. Toch leest dat boek als een trein omdat hij door allerlei persoonlijke obsessies en misvattingen wordt geleid in zijn keuzes en daarbij telkens weer zijn streven naar gezondheid zelf in de weg zit. Zeno onderzoekt zichzelf en is daarbij meedogenloos eerlijk. Gideon speelt een ander spel, hij wil vergeven worden door de lezer, maar het is de vraag of hij echt eerlijk is. Hij zoekt constant naar excuses voor zijn gedrag. Zijn zware werk en de aanslagen zijn daarbij de voornaamste excuses. Hij laat half België instorten om zijn handelen te rechtvaardigen.

Moeilijk om te achterhalen waar Lanoye nou precies heen wil met dit boek. Is het soms een waarschuwing voor de segregatie in de samenleving? Wil hij net als Tommy Wieringa ervoor waarschuwen dat goed integreren heel moeilijk is voor mensen die uit het Midden Oosten komen? Het perspectief dat hij biedt is niet verrassend. Van mij had hij wel wat dieper het vuilnis in kunnen duiken en dan vooral bij het afval te blijven zonder dit van een symbolische lading te voorzien.

Gideon noemt zich in het begin van Zuivering een koning Midas van de rommelmarkt die alles wat hij aanraakt in goud doet veranderen. Dat ging over de inrichting van zijn huis, weggegooide of vergeten mooie spulletjes weet hij in zijn ‘palazzo’ een nieuwe functie te geven en te laten glimmen. Hoewel het hier positief bedoeld wordt, was het voor koning Midas natuurlijk een vloek want ook zijn eten veranderde in goud evenals zijn enige zoon. Misschien dat die vloek zich alsnog doet gelden als hij Loubna ‘aanraakt’. Hij verliest haar op het laatst namelijk ook. Toch komt de blanke heteroseksuele man er aan het einde weer goed van af. En dat is misschien wel het storende aan het hele verhaal.

Tom Lanoye is op zijn best in deze roman als hij een klus beschrijft van een boerderij-ontruiming waar dertig jaar niet is opgeruimd.

Ik heb nog nooit een grotere variëteit aan schimmels, insecten en blubber gezien dan tijdens deze klus. Alle afvoerbuizen waren stuk of verstopt. Als je een wc doortrok, borrelde er een half riool naar boven. Alsof dat niet genoeg was hield de huiseigenaar een paar dozijn katten. Ze pisten en scheten waar het ze beviel, in ruil voor het vangen van knaagdieren. Ze zaten flink onder de vlooien. De katten en de muizen.

Bram Esser

Tom Lanoye – Zuivering. Promtheus, Amsterdam.