Beeldend vermogen

Hoewel Elma van Haren lange gedichten schrijft, laat ze ook veel weg. Aan uitleg doet ze niet. Je moet het als lezer maar uitzoeken. Haar gedachten en associaties zijn bewonderenswaardig rijk, maar ook lastig voor de lezer. De bundel, haar elfde, heet Zuurstofconfetti. De gedichten zijn als feestelijk gestrooide confetti; ze geven zuurstof aan het hunkerend lichaam. Elma houdt van neologismen en nieuwe zinswendingen: ‘de muren rijzen zich hier te berge’.

Een aantekening helpt bij het gedicht ‘De laatste de au.sediba’s’. In 2008 werden er in Zuid-Afrika twee skeletten van een uitgestorven mensensoort gevonden. Zij, een vrouw en een jongen, waren in een spelonk gevallen, weggespoeld door water en geconserveerd in een kalklaag. Sediba betekent fontein of bron.
De dichteres engageert zich met de moeder die huist ‘in de loopgraven van mijn tranen’. Een strofe:

Mijn omgekeerde wereld; tegenhanger van toren.
Putschacht, luchtkoker, ravijn tussen grimmige bergwand.
Een miniem lapje wolk als deksel op top.
Soms merelt het daarboven.
Zorgeloos zeilt een stoet hybriden voorbij.
           Lijgers en teeuwen,
           hazellen en gerten,
           dzo’s en zezels.
Zelfs een savannah in levenden lijve.

Het zien van de hybriden en de letteromzetting geeft aan dat het einde nadert. Het gaat nog verder:

Losbollige engelen, die hengelen naar mijn aardsheid,
                                         mij best aan hun haak willen slaan.
Helaas! Ik ben het levende bewijs van de waarheid
in jouw grootmoeders spreekwoord:
                                           Een echte ‘B’. Engelenbedreiging.
                                           Boerendochter, bakkersvrouw,
                                           bollenkweekster, vrouwtjesbaviaan.
           Klim ik in hun hengellijn,
           dan trek ik ze naar beneden.
           Veel te zwaar ben ik
                 voor omhoog aan een etherisch touw.

De inleving gaat zo ver dat de gevallen vrouw de dichteres toespreekt over haar grootmoeder. Hoe was dat spreekwoord? Zei de grootmoeder dat ze te zwaar was om opgehengeld te worden? Grappig is de dikke letter B of b.

Er is veel humor in de gedichten, naast het onrustbarende, zoals in ‘Koude kleren’ waar een nieuwe wereld verschijnt ‘aan de rafelranden van de oude’. Hier is geen ruimte voor wezens die te lui zijn om te jagen: ‘Ligt lollig takken te knabbelen en weigert de weg terug.’ Het gaat hier om een panda, maar hij lijkt symbool voor mensen die van omnivoor vegetariër zijn geworden. En dan de zorg: het is goedkoper om bejaarden thuis te laten doodgaan. Dat gaat prima. ‘Daar hoeven we geen speciaal tehuis voor te bouwen. / Hun kinderen verplegers? / Daar kunnen we kort over zijn. / Zo doen ze het al eeuwen in Afrika.’

De ik verschijnt op een nieuwe planeet:

De eerste indruk? Geen interstellaire verrassing.
Gebaande luchten, rolpaden, AstroMcDonald’s,
dronespolitie, voorgeschreven zuurstofkleding en
het net-als-vroegersentiment:
beelden met smogpatina, een gotische kathedraal
als door aardse tijd aangevreten.

In de afdeling ‘Hoefschrapend Hart’ zoekt de ik steun bij een beeld uit haar jeugd: ‘Wees gegroet Maria’.
het gedicht heet ‘Bedevaart’:

Er ligt een hart geknield voor de kachel,
graaft naar een baken in de diepte,
reikt naar een hoogte, naar iets betrouwbaars van vroeger,
dat ook nu nog een halm kan zijn,
bijvoorbeeld…
                     het Blauw van de Maagd?

De ik vraagt om kracht, om behoud van warmte en dan tussen twee witregels, in cursief: ‘wat moet ik, minnaar zonder beminde’. Op drie bladzijden komt de klacht terug en het gedicht eindigt met omhooggaande letters in een groter corps.

In de afdeling ‘Zuurstofconfetti’ toont de dichteres ook veel zelfspot. Er is slapeloosheid, onrust door agenda’s, reistabellen, eetafspraken, de eis gezond te zijn, pillendwang, migraine, Trendy Asian Cuisine, sportschool. De dichter is soms vier woorden vergeten. Bladeren dus in woordenboeken en/of in Brouwers. Ondertussen bessenjenever drinken.

De dichteres kan wanhopig zijn, boos, vilein, sardonisch, prikkelend, maar altijd met veel intelligentie, taalbeheersing en beeldend vermogen.

Remco Ekkers

Elma van Haren – Zuurstofconfetti. De Harmonie, Amsterdam. 94 blz. € 17,90.