Leven als iemand die sterft

Het is de lijdenstijd en dan kan men uiteraard naar de Mattheüs-Passion gaan, maar als u dat te weinig opwindend vindt, te lang of te bovenaards, dan is er Het kleintje van Georges Bataille, onlangs verschenen bij Uitgeverij Vleugels in de vertaling van Paul Claes, oorspronkelijk een clandestiene uitgave onder het pseudoniem Louis XXX tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ook hier is er mystiek, maar sterk erotisch geladen. Een paradox, schijnbaar, want denk aan het ultieme doel van de mysticus: éénwording. Erotiek is de beestachtige kracht die ons aan de aarde gebonden houdt. In Batailles perverse – in de zin van omkering – mystiek (‘Kwaad is liefde’) worden ‘goed’ en ‘kwaad’ met elkaar vermengd om het ‘onmogelijke’ te denken, maar ook hier is kruisdood de ‘waarheidsgetrouwe’ beschrijving van God. Het kleintje lijkt een zeer aardse verbeelding van de wanhoop van Christus aan het kruis: ‘Mijn God, mijn God, waarom hebt Gij mij verlaten?’ Een verworpene, voor wie ‘alleen maar plaats in het verborgene’ is. De verlossing ligt echter besloten, wordt weerspiegeld in de ontlasting, het uitwerpsel.

Bijzonder aangrijpend wordt het als Bataille de aanblik als kind beschrijft van zijn vader, een verlamde blinde die krankzinnig werd, een autobiografisch geïnspireerde anekdote. De vader, met wie het kind zich later zal identificeren:

Heden voel ik me mateloos ‘blind’, een mens die op de wereld in de steek is gelaten zoals mijn vader in N. Niemand op aarde, in de hemel heeft zich bekommerd om de angst van mijn zieltogende vader.

Maar in die verworpenheid, in die ‘droefheid’, zo staat aan het einde onder het kopje ‘Wat later’, ligt de ‘opperste gelukskans versluierd’. De verteller denkt ‘ontroerd’ aan ‘bonkige lijven van boeren, ‘mannen die zich hun harde doodskop bewust zijn, die vasthangen aan de ogen van de blinde’. ‘Leven als iemand die sterft’ wordt geopperd, wat diametraal staat tegenover een maatschappij die van voltooiing spreekt bij (fysiek) lijden; de voltooiing, het afsterven, had daarvoor al plaats moeten vinden. Het kleintje is te lezen in de duur van een iets uitgebreider toiletbezoek en misschien kan het in tijden van nihilisme en ontlezing zelfs in het toilet worden neergelegd. Bij wijze van avant-gardisme zal ik de daad bij het woord voegen, ook al is mijn leven ‘een feest waarop ik mijzelf alleen uitnodig’, want de dood is immers ook een feest waarop alleen jezelf bent uitgenodigd, en daarop moet je voorbereid zijn.

Johannes van der Sluis

Georges Bataille – Het kleintje. Vertaald uit het Frans door Paul Claes. Vleugels, Bleiswijk. 48 blz. € 19,45.

(Afbeelding: Wikimedia commons)