Verzonnen leven

Het begint met wanhoop. De 12-jarige jongen houdt zijn hoofd onder water tot hij bijna stikt. De levensdrift is sterker. De koeien staan er verbaasd naar te kijken. De jongen is een heel goede leerling. Hij vertelt zijn zusjes dat hij is achtergelaten door een Chinese keizer en dat hij later naar China moet komen. Zijn ouders weten niet dat hij het weet. De jongen is zeer ambitieus. Hij moet steeds de beste zijn of tot de besten behoren. Hij is geen boerenkinkel, al is zijn vader boer. Op de lagere school haalt hij hoge cijfers, net als in het vervolgonderwijs op internaat. Remi is angstig en laf, zoals de meesten van ons. Hij kan zich handhaven door medeleerlingen te helpen met hun huiswerk en door hen te laten afkijken.

Hij is door en door katholiek, met alle ellende en vreugde die daarbij hoort, zoals veel kinderen waren in het Vlaanderen van 1950-1960, maar deze jongen heeft een heeroom en wil wel priester worden, ware het niet dat hij geobsedeerd is door seks. Men zou zeggen: de paters ook. Maar dat geldt niet in dit verhaal, dat wil zeggen dat de jongen niet wordt misbruikt. Wel zijn er de gebruikelijke vuile praatjes van de leerlingen, maar deze jongen begrijpt daar niet veel van, hoewel hij alles weet over voortplanting bij de dieren. Hij heeft paringen en geboortes gezien, maar hij denkt dat kinderen geschonken worden door God. Wel ontdekt hij masturbatie, dat hij ziet als een vreselijke zonde, maar hij durft het niet te biechten. Hij bidt tot God dat Hij hem verlost van dit kwaad, maar dat helpt niet. Later is het geloof toch verdwenen, hoewel hij tot op hoge leeftijd, in nood gaat bidden.

Zijn grote trauma is een gebeurtenis in zijn elfde levensjaar. Het zal hem zijn leven lang achtervolgen. Hij is in het donker getuige van een verkrachting en een moord. Het is verbonden met een pornoboekje. Het laatste is de reden waarom de jongen er nooit over durft te praten. Hij weet wie de moord heeft gepleegd, maar houdt het stil. Er volgen vele nachtmerries.

Wie is de jongen? Hij heet Remi Dessein en hij lijkt sprekend op de schrijver, dichter Charles Ducal en toch is hij het niet. Het boek heeft als titel Kroniek van een verzonnen leven. ‘Roman’ staat ook op de kaft. Wat betekent dat ‘verzonnen’? Het motto is van Kopland: ‘het kind in mijn jeugd, de oude man bij mijn dood, wie zal dat zijn als ik het niet ben?’ Remi is niet Charles, want Remi wordt dement en gaat dood aan het slot van het verhaal. Zijn kinderen vinden zijn literaire nalatenschap, zorgvuldig bewaard. Zijn einde is treurig. Charles leeft nog. En toch is Remi Charles en zijn leven is net zo verzonnen. Als we ons herinneren hoe het was, wat is dan in overeenstemming met de historische werkelijkheid? Meestal klopt er veel niet en toch is er een werkelijkheid die niet te ontkennen is. Wat weet de jongen van zijn vader, de zwijgzame, die alleen maar kijkt en die, wat later blijkt, een papier heeft bewaard waarin staat dat Remi als marxist kort is opgesloten geweest bij de gendarmerie in verband met een betoging bij een fabriek. Nooit heeft de vader daar iets over gezegd. Remi dacht dat zijn vader het niet wist. Hij wist ook niet hoe bang zijn vader was toen hij als baby zeer zwak bleek. Zijn moeder is een kordate boerin: haal je hand uit je broek, dat is allemaal vuiligheid!

Ook op de universiteit wil hij de beste zijn als student Germaanse filologie en later als leraar Nederlands, 37 jaar lang. Hij is een inspirerende docent en krijgt daarvoor waardering. Hij is een goede dichter, als Charles Ducal, en hij krijgt prijzen. Hij voelt zich verheven boven het domme volk dat hij wil verheffen, maar ook het marxisme gaat voorbij. Pas als hij een keer in elkaar is geslagen door criminelen, beseft hij dat hij net zo kwetsbaar is als alle anderen en pas dan gaat hij meelopen in demonstraties tegen onderdrukking.

De seksualiteit? Hij wordt in de studententijd ontmaagd en hij is er trots op dat het meisje niet gelooft dat het zijn eerste keer is, want hij heeft haar bevredigd. In zijn huwelijk later is hij een goede minnaar, maar de masturbatie en het bezoek aan pornosites blijft, hoe afschuwelijk hij dat ook vindt. Bij een bezoek aan een hoer, na heel veel aarzelingen, flipt hij en valt de vrouw aan, die wordt ontzet door haar pooier. Remi krijgt een vuistslag. Bij het lezen van deze scène dacht ik: hier zie je het vakmanschap van de schrijver, zoals in andere scènes: geen woord te veel en toch zeer beeldend, filmisch. ‘Ze zijn hier veel gewoon. Hij mag rustig uitwenen, zijn kleren aantrekken, tweehonderd euro in de handen van de vrouw stoppen, aan de wastafel zijn bloedende neus verzorgen en opstappen.’

Aanvankelijk dacht ik gelaten: alweer een verhaal over een katholieke jeugd in Vlaanderen, ik geloof het wel, maar allengs werd ik meegesleept door het meedogenloze portret van de jongen en de man, net zo meedogenloos als de dichter Ducal schreef over het huwelijk:

Misverstand 3

Mijn vrouw is getrouwd met een dichter,
al had zij de zaak heel anders gepland.
Zij dacht aan een vader, een minnaar, een man.
Hij schrijft. Verder zijn er geen plichten.

En zelden is meer dan zijn lijf in bed,
Mager en bleek in zijn eenzaam verlangen.
Soms staat hij op om een woord te vervangen,
verandert ‘geliefde’ bijvoorbeeld in ‘slet’;

en likt zich de lippen, zelfvoldaan.
In gemeenschap wordt niets ondernomen.
Wel mompelt de vrouw af en toe in haar dromen,
ontregelde praat, door geen mens te verstaan.

Geen wonder dat de zussen protesteren: ‘zoals gij over ons vader en moeder schrijft, ge moest u schamen.’ ‘och gij, meneer de grote dichter, uw hele leven al kijkt ge op ons neer, gij zoudt eens goed op uw bakkes moeten gaan, gij, dan zou ik misschien…’ ‘Awel! Zeg het dan, zeg het dan! Laat uw gezicht maar eens zien, lafaard die ge zijt! In uw boekskes is het natuurlijk gemakke…’ Maar zo gemakkelijk is het niet te schrijven tot op het bot.

Remco Ekkers

Charles Ducal – Kroniek van een verzonnen leven. Atlas Contact, Amsterdam Antwerpen. 173 blz. € 19,99.