Een verrassend actuele sciencefiction roman van eigen bodem

Met een sciencefiction roman over radicalisering in het Nederland van 2020 weet Aafke Romeijn een eigenzinnig en verfrissend debuut neer te zetten. Concept M gaat over een jonge vrouw die op een onverwachte wijze invulling geeft aan haar chronische ziekte die ook haar maatschappelijke positie bepaald. Hava Gerritsen lijdt aan kleurloosheid: een aandoening die epidemische vormen aanneemt in Europa. Haar nagels zijn grauw, haar huid is doorschijnend en ze heeft lange witte haren die ze regelmatig verstopt onder een capuchon. Naast deze vervelende uiterlijke kenmerken lijden kleurlozen ook nog aan broze botten en een verminderde longinhoud waardoor ze in leven worden gehouden door een medicijn dat ‘kleurstof’ wordt genoemd. Kleurstof is kostbaar en daardoor rijzen de zorgkosten in Nederland de pan uit. De gevolgen: onrust in het Midden-Oosten, hevige televisiedebatten, een louche regering en gedesinteresseerde burgers. Romeijn schetst een herkenbaar en toch duidelijk fictief Nederland waarin Hava’s moeder schrijft voor Vrij Nederland en regelmatig in talkshows verschijnt om haar linkse politiek correcte mening oeverloos te herhalen.

Romeijn was al een bekendheid voordat ze haar debuutroman uitbracht: ze is muzikant, journalist en nu dus ook schrijver. Ze bevindt zich regelmatig in het publieke debat over uiteenlopende onderwerpen en wie door haar Twitter heen scrolt herkent meteen een sympathisant van extreem-links in haar. Anderhalf jaar geleden verscheen er van haar hand een gastcolumn in de Volkskrant waarin ze zich uitspreekt tegen de ‘decadente wegkijkerij’ van schrijvende millennials. Ze benoemt het oprukkende fascisme in Nederland en spot met schrijvers die columns schrijven ‘over de dodelijke twijfel die toeslaat net voordat je verjaardagsfeestje losbarst: staat er wel genoeg bier koud?’ Dat ze docent Nederlands was aan een gymnasium verbaast je niets na het lezen van haar belerende column. Gelukkig zijn de meeste schrijvers al van de middelbare school af en hoeven ze zich niets aan te trekken van Romeijns wijzende vingertje. Maar, wie stellig schrijfregels formuleert, schept verwachtingen. Romeijn heeft die ruimschoots waargemaakt in haar sterk geëngageerde debuut.

Want waar je een wijzend vingertje van een moraalridder verwachtte, wist Romeijn een vlotte en verrassende roman neer te zetten die van kaft tot kaft blijft boeien. Je moet het maar durven: een sciencefiction roman schrijven over een zelfverzonnen ziekte in het Nederland van 2020 zonder een spoortje ironie, maar het werkt. Het werkt heel goed zelfs.

Hava mag dan wel kleurloos zijn, ze leidt een min of meer normaal leven. Ze gaat studeren, maakt vrienden en heeft bezorgde maar liefdevolle ouders om haar heen. Totdat ze een groepje radicale studenten ontmoet via haar vriendin Elf. Waar het debat in Nederland gedomineerd wordt door politieke correctheid en de minister-president zich bezighoudt met malafide investeringen rondom de productie van kleurstof – het medicijn dat kleurlozen in leven houdt – besluiten Hava en haar vrienden terroristische aanslagen te plegen om aandacht te vragen voor het werkelijke gevaar dat kleurloosheid vormt. En zo komt Hava terecht in een terroristische, aan rechts gelieerde organisatie die onder de naam UFO zich inzet voor het uitroeien van kleurloosheid.

In deze ommekeer schuilt de kracht van de roman: in plaats van dat Hava zich inzet voor het lot van kleurlozen en er een voorspelbaar verhaal volgt, krijgt het verhaal door haar radicalisering een extra dimensie. Naast een boek dat kritische vragen durft te stellen over hoe ver solidariteit kan en mag gaan, heeft Romeijn ook een sterk coming-of-age verhaal weten neer te zetten over een meisje dat worstelt met haar ouders en leert haar eigen keuzes te maken. Met behulp van flashbacks, krantenartikelen en radio- en televisiefragmenten krijgt het boek vaart en komt de lezer langzaam achter de achtergrond van het herkenbare maar toch duidelijk andere Nederland waarin het verhaal zich afspeelt. Romeijn is ook nog regelmatig ronduit grappig: Pim Fortuyn herleeft weer als een middelbare vrouw in soepjurken die luistert naar de naam Sarah Liefkind en de minister-president is een kruising tussen Geert Wilders en Henk Bleker met zijn Limburgse accent en liefde voor paarden.

Waar Concept M inhoudelijk blijft boeien en vlot wegleest, schommelt Romeijns stijl hier en daar tussen kinderlijk en serieus zonder dat dit een duidelijke functie heeft in het verhaal. Het boek leest gedeeltelijk als een jeugdroman: de schrijfstijl is eenvoudig en de wereld soms wat gesimplificeerd, bijvoorbeeld wanneer de studenten opvallend gemakkelijk een bom in elkaar weten te knutselen, maar snijdt tegelijk thema’s aan die thuishoren binnen de volwassenenlectuur. Het boek begint met een adviesbrochure voor kleurlozen waarin Romeijns taalgebruik niet stijlvast is en balanceert tussen een brochure van de overheid en moederlijk advies in: ‘Breng elk halfjaar een bezoek aan uw medische technicus om de bedrading van uw kleurstofmodule te laten controleren. Slijtage zit in een klein hoekje. Voorkomen is beter dan genezen.’

Zowel schrijver als redacteur hebben steken laten vallen in twee elkaar tegensprekende fragmenten waarover we meer te weten komen over Hava’s politieke voorkeuren en verleden. Hava wordt geïntroduceerd als weinig politiek betrokken in haar jeugd: ‘Hava is niet altijd geïnteresseerd geweest in het doen en laten van de minister-president. Sterker nog: lang kon politiek haar weinig schelen.’ Maar vijftig pagina’s later blijkt ze opeens als kind doodleuk alle ministers en bijbehorende portefeuilles uit haar hoofd te kennen. ‘Toen ze ouder werd begon ze zich ook voor de inhoud te interesseren en als puber kon ze al smullen van een live uitgezonden Kamerdebat waarin de positie van een minister of staatssecretaris op het spel stond.’ Tsja, het is het één of het ander.

Toch is Concept M een debuut waarvan je hoopt dat iedereen het leest, al is het alleen maar omdat Romeijn een verfrissend perspectief biedt op de huidige polarisatie in het politieke debat over minderheidsgroeperingen. Nergens keurt ze Hava’s gedrag goed of af, en daardoor wordt de lezer gedwongen zichzelf de vragen die Romeijn opwerpt te stellen.

Kinha de Almeida Guimarães

Aafke Romeijn – Concept M. De Arbeiderspers, Amsterdam. 256 blz. € 19,99.