Omdat je een meisje bent

Nog maar twee romans op je naam hebben, prompt de Libris Literatuurprijs winnen en dan ook nog het Boekenweekessay mogen schrijven… Wie niet beter zou weten, zou zomaar kunnen denken dat de ophef rondom het huidige Boekenweekthema en de keuze voor mannelijke auteurs voor zowel het Boekenweekgeschenk als dit Boekenweekessay ook een beetje met jaloezie te maken had. Controversieel of niet, de keuze voor Isik heeft in elk geval een geslaagd portret opgeleverd over een vrouw die de betekenis van het woord ‘tegenslag’ niet alleen maar kent uit een woordenboek.

Net als in zijn sterke debuutroman Verloren grond en het veelgeprezen Wees onzichtbaar wekt Isiks schrijfstijl ook in Mijn moeders strijd weer een aardse indruk, wars van al te veel literaire pretenties. Een enkele keer doet hij wat al te opzichtig zijn best de boel verder uit te diepen, zoals in een wat obligate verhandeling over feminisme, maar dat levert doorgaans weinig verrassende inzichten op. Deze beschrijving van de emancipatiestrijd van Isiks moeder imponeert genoeg door de inhoud en heeft verder geen intellectuele franje of nadere duiding nodig. Deze geschiedenis biedt ruim voldoende stof om over na te denken. Gelukkig laat Isik het verhaal verder voor zich spreken.

Isik laat zijn moeder Aynur vaak zelf aan het woord en zij vertelt in min of meer chronologische volgorde wat haar zoal is overkomen. Ze wordt in 1953 nou niet bepaald voor het geluk geboren in een conservatief Turks dorpje. Daar wordt ze compleet gereduceerd tot haar geslacht en moet zij zich van haar moeder ondergeschikt maken aan jongens. Als ze vraagt waarom, krijgt ze steeds hetzelfde antwoord: ‘Omdat je een meisje bent.’

Het vooruitzicht van een gearrangeerd huwelijk met een man die haar waarschijnlijk zal mishandelen, staat haar al van jongs af aan tegen. Aynur weet zich uiteindelijk met succes hieraan te ontworstelen, al heeft ze daarbij een lange weg te gaan, zoals de titel van dit boek al aangeeft. Zo blijkt haar echtgenoot, die we als romanpersonage kennen uit Wees onzichtbaar, bij lange na niet zo modern te zijn als zij eerst dacht.

Isik schetst zijn moeder als een intelligente, vrijgevochten vrouw die precies weet wat ze wil en weigert te buigen voor haar man. Maar zij weet zichzelf niet alleen te bevrijden uit een slecht huwelijk. Na haar emigratie naar Nederland wordt ze ook succesvol op een manier die veel autochtone Nederlanders haar niet meteen zullen nadoen. Ze schoolt zich om, krijgt een vaste baan en is in staat zelf een huis te kopen. Fraai is hoe zij iets negatiefs ombuigt in iets positiefs. Dat iemand met haar achtergrond dat allemaal voor elkaar krijgt in een land waarvan zij de taal in eerste instantie niet spreekt, zou voor veel lezers best confronterend kunnen zijn.

Sterk is hoe Isik in gesprekken tussen moeder en zoon subtiel verwoordt wat er vooral niet wordt gezegd. Wanneer zijn moeder bijvoorbeeld vertelt hoe het huwelijk met zijn aanstaande vader ooit tot stand kwam, vraagt hij: ‘Uit zo’n huwelijk kon toch nooit meer iets goeds komen?’ En dan staat er: “Ze knikt, zwijgt even en gaat dan verder.” In dat soort subtiliteiten schuilt de kracht van dit mooie boekje.

Lucas Zandberg

Murat Isik – Mijn moeders strijd. Stichting CPNB, Amsterdam, 62 blz. €3,75.