Blinde vlek

Het is een pijnlijk verhaal dat Moser vertelt in zijn biografie over Susan Sontag. Sontag die een heldere vooruitziende blik had op de culturele fenomenen en processen, blijkt een zeer slecht zicht op haar eigen functioneren te hebben gehad. De nadruk in Sontag. Haar leven en werk ligt op de discrepantie tussen het beeld van Sontag als bekende figuur en de privépersoon. Moser is er erg goed in geslaagd om niet te kiezen voor leven óf werk maar het leven én werk van Sontag elkaar van betekenis te laten voorzien.

Sontag is zeer getalenteerd en vertoeft al vroeg in haar carrière in het gezelschap van de groten der aarde. Mensen als Jackie Kennedy bijvoorbeeld. Maar ze blijkt zelf de grootse publiekstrekker en gangmaker te zijn. Ze loopt voor de troepen uit. Ver voor de theorie van Freud algemeen bekend werd, schreef ze samen met haar man Rieff een later toonaangevend werk over de betekenis van Freud. (Rieff, haar ex-man publiceerde het onder zijn naam, Moser laat zien dat het eigenlijk het werk van Sontag was). Ook was ze een van de weinige intellectuelen die zich openlijk druk leek te maken over de oorlog in Joegoslavië. Het blijft niet bij verontwaardiging; Sontag gaat er heen en zorgt voor de opvoering van een stuk van Beckett. De spelers van het gezelschap zijn haar daar nog altijd dankbaar voor.

Sontag was een beroemdheid. De wording van Sontag als ster wordt zorgvuldig uit de doeken gedaan. Ze was ook activistisch, maar wat vooral opvalt is haar eenzijdige aandacht voor alleen haar intellectuele vorming en dat begon al heel vroeg. Als kind wilde ze al alles gelezen hebben en vereenzelvigde zich met haar intellect. Op de lagere school las ze Kant om maar iets te noemen. Dat haar moeder niet zo veel met kinderen had en stevig dronk speelde een grote rol in die eenzijdige voorkeur. De ze opgroeide op plekken waar op cultureel gebied weinig gebeurde weerhield haar er niet van om zich met een ijzeren discipline te scholen. Zo blijft er als ze jong is al niet veel anders over dan lezen en denken. Problematisch wordt het als haar hoge eisen de boventoon gaan voeren. Slapen doet ze liever niet: speed is haar middel, (Auden haar dealer) Als ze door iemand wordt ‘betrapt’ op een dutje doen, ontkent ze het glashard. Dutjes doen is burgerlijk. Haar afkeer van middelmatigheid kan niet verhullen dat ze zelf een moeilijke verhouding met haar lichaam heeft: regelmatig douchen en tandenpoetsen zijn een hele opgave. De rode draad in haar leven is dat ze nooit voldoet aan haar eigen intellectuele eisen. En anderen dus ook niet. Wat ze vaak nogal grof laat weten. Moser schrijft met liefde over Sontag, maar legt iedere keer de vinger op de zere plek.

Kort door de bocht was Susan Sontag een seismograaf van haar tijd; ze beschreef hoe een cultuur aan het veranderen was. Ze vertolkte en populariseerde de theorieën van mensen als Freud, Barthes en Foucault. Haar essays over fotografie, de metaforen waarin we over ziekte praten hadden en hebben een grote betekenis binnen de cultuurwetenschappen. Pijnlijk is dat Sontag zelf lang niet zo geëmancipeerd was als haar imago deed vermoeden. Bijna haar hele leven heeft ze het feit dat ze (ook) op vrouwen viel angstvallig buiten de media gehouden. Moser beschrijft hoe de wereld waarin Sontag opgroeide door blijft werken in het denken van Sontag over zichzelf. De wereld om haar heen veranderde, maar zij zelf kon op dit punt niet mee.

Wat deze biografie interessant maakt is dat Moser de opvattingen en begrippen als metafoor, beeld et cetera uit het werk van Sontag gebruikt om haar persoonlijke keuzes te begrijpen. De biografie maakt duidelijk hoeveel ruimte er zit tussen haar denkwereld en wat ze doet met haar eigen leven. Moser laat (gelukkig) in het midden wat Sontag precies mankeerde (volgens de DSM). Hij haalt wel een onderzoek aan dat stelt dat de kenmerken van persoonlijkheidsstoornissen uit cluster B versterkt worden door ouders met een alcoholprobleem. Schokkend is vooral dat Sontag er nergens echt blijk van geeft dat ze begreep dat er nogal wat ruimte zat tussen wat ze en hoe ze daar zelf mee om ging. Ze loog, was inconsequent, onbetrouwbaar, wispelturig, een jaloerse vriendin et cetera, et cetera. Sontag. Haar leven en werk is een prachtige biografie. Je kan je niet voorstellen dat dit niet de definitieve biografie van Sontag zal blijken te zijn; zo uitputtend, scherp en elegant geformuleerd.

Rieuwert Krol

Benjamin Moser – Sontag. Haar leven en werk. Vertaald door Lidwien Biekmann en Koos Mebius. Arbeiderspers, Amsterdam/ Antwerpen. 736 blz. € .