De brokken zijn voor de anderen

Mensen zijn competitief en hebzuchtig en ons politieke en economische systeem doet er ook nog eens alles aan om die toch al zo prominent aanwezige driften verder aan te wakkeren. Sam, de slechts op de eigen navel geconcentreerde oplichter in de derde roman van André Platteel, Alleen de eenzamen, is een uitgesproken voorbeeld van zo’n zelfingenomen ‘dikke nek’, zoals de Vlamingen dat mooi zeggen. Hij verwacht van dit leven niets anders dan geld, mooie vrouwen, macht en ook nog aanzien. Met zijn charismatische uitstraling komt hij een heel eind. De brokken zijn voor de anderen, niet in de laatste plaats zijn familieleden.

Mannen met een buitenmaats ego zijn een geliefde soort om over te schrijven, omdat ze uiteindelijk altijd zo meeslepend en theatraal ten onder gaan. Daar doe je veel lezers een plezier mee, omdat je er in het echte leven vaak zo lang op moet wachten. Platteel pakt het in zijn roman op een eigenwijze manier aan. Hij geeft uiteraard een indruk van de gewiekste oplichtingstrucs van Sam, maar heeft meer aandacht voor wat ze aanrichten bij anderen dan wat ze de verwaten boef opleveren. Sams levensstijl is daarbij heel vermakelijk:

Ik zoek het knopje om het raam omlaag te doen, maar deze auto heeft nog een handle. Daar pas ik voor, ik ben geen monnik.

In dit geval krijgt vooral de selectieve groep mensen in Sams directe omgeving met zijn streken te maken omdat hij in zwaar weer geraakt is en hij ze nodig heeft. Streken, die er soms heel aantrekkelijk uitzien in de vorm van grote sommen geld of ridicuul grote cadeaus, maar die de ontvanger meteen medeplichtig maken. Dubieuze wijn- en autohandel, zwendel met vlees, uiterst lucratieve, maar frauduleuze farmaceutische praktijken; kortom alles wat tegenwoordig om ons heen plaatsgrijpt door Sam-achtigen, wordt in deze roman nu eens inzichtelijk gemaakt door de gangen van één personage na te gaan. En altijd heeft Sam een rechtvaardiging paraat, zoals voor het leveren van suikerpillen in plaats van Prozac:

Als je een social worker bent en je krijgt mensen van de drugs af, ben je een held. Nou, wat waren wij dan wel niet? Mag dat dan ook goed betaald krijgen?

Dat het verhaal gelezen moet worden door de ogen van steeds wisselende familieleden, maakt het volgen van de verwikkelingen er niet eenvoudiger op. Maar welbeschouwd maakt het ook niet zo veel uit hoe de precieze relatie tot Sam is: diens omgeving voelt zich zonder uitzondering zowel aangetrokken als misbruikt door de man, die met zijn spierwit gebleekte tanden in een te bruine kop en gekleed in pooierpakken door de wereld gaat, altijd gespitst op eigen voordeeltjes. Dat hij om indruk te maken zijn praatjes consequent doorspekt met Engelse of verengelste woorden hoeft je niet te verbazen. Ook dat ervaren we dagelijks om ons heen, al is Sam wel een extreem geval van megalothymia; de overdreven behoefte om anderen spectaculair en nooit zonder leedvermaak te overtroeven. In het Witte Huis zit er ook zo een.

André Platteel komt, net als Raymond van de Klundert (Kluun) en Henk Rijks, uit de reclame- en marketingwereld, wat ‘een goed gevoel voor de markt’ zou kunnen betekenen. Toch zou het onrechtvaardig zijn de heren op basis van hun beroepsgeschiedenis op één hoop te gooien. Platteel is van de drie de literair meest begaafde schrijver, wisselt gemakkelijk van snelheden en ritmes, beheerst de kunst van de terughoudende en daarmee effectieve absurdistische terzijdes en is ook nog eens in staat om zijn maatschappijkritiek, als je het tenminste zo wilt omschrijven, mooi impliciet te houden.

Maar om Alleen de eenzamen daarmee een geslaagde roman te noemen, gaat ook weer wat ver. De tokkie-achtige verwanten leiden allemaal wel erg buitenissige levens en ook hun overdaad aan jolige taal (‘Die koffie van Paul, je kunt net zo goed met je kop in de Rijn gaan hangen’), begint naarmate het boek vordert steeds meer te vermoeien. Daarnaast is er heel weinig ontwikkeling. Zo resulteren suggestieve opmerkingen aan het begin van de roman over een dood gevonden meisje, uiteindelijk in niet veel meer dan de vaststelling dat zij slechts een van de vele brokstukken van Sams leven is. Wat Platteel wel bereikt is je te laten inzien hoe gemakkelijk en verregaand één criminele charlatan zijn hele omgeving kan vergiftigen. En dat is best een ernstige vaststelling op basis van een verder heel vermakelijk boek.

André Keikes

André Platteel – Alleen de eenzamen. Magonia, Utrecht, 228 blz. € 21,95.