Man en vrouw

Zeus en Hera vroegen Tiresias wie het meest genoot van seks, de man of de vrouw? Hij antwoordde: de vrouw. Hij kon het weten want hij was man en vrouw geweest. Hera sloeg hem met blindheid, maar Zeus schonk hem de gave van de helderziendheid. Hera had Tiresias al eerder gestraft. Toen hij als jongen geobsedeerd werd door parende slangen, die hij met een stok uiteenhaalde, veranderde zij hem in een meisje, maar later weer in een man. Kate Tempest vertelt het verhaal in een min of meer hedendaagse setting. Het begint zo:

Beeld het je in:
Een knul van vijftien
De gangbare dromen
De doorsnee routine

Op weg naar school, doffe leegte vanbinnen
Te veel verlangens, te vaak onvervuld.

en dat gaat tweeëntwintig bladzijden zo door. Voor wie het klassieke verhaal niet kent, zal dit boeiend zijn. Wie het wel kent, wordt verrast door de modernisering.

De vertaalsters hebben de Angelsaksische gewoonte elke regel met een hoofdletter te beginnen, aangehouden. De bundel gaat verder met de afdelingen: ‘Kind’, ‘Vrouw’, ‘Man’ en ‘Blind profijt’. We zien een woordgroep in elke regel. Er zijn geen enjambementen. Dit zal iets te maken hebben met het feit dat de gedichten geschreven zijn voor een rap-achtige voordracht. Het is geen poëzie waarover je moet nadenken, die je rustig moet lezen. Nee, de regels worden beluisterd en het poëtische karakter schuilt in het rauwe karakter, de eigen zienswijze van de dichteres en de ernst van de voordracht. Kate Tempest poseert niet. Ze maakt indruk, als je haar hoort, door de ‘echtheid’.
Het gedicht ‘Tiresias de man’ begint in het Engels zo:

The man Tiresias

It came out of nowhere.
All teeth and tussle.
Shouting like huge crowds behind him.

It stamped on his bones.
It shovelled his muscle.
Alone in a clearing where no one would find him.

He writhed in its jaws:
his lovers flashed past him.
The routine, the dinners, the dishes.

Dit is zo vertaald:

Het komt uit het niets.
Met tanden en klauwen.
Roept als een menigte achter zijn rug.

Het vertrappelt zijn botten.
Herschikt al zijn spieren.
Alleen op een plek in het bos waar niemand hem hoort.

Hij probeert te ontsnappen aan de moordende greep:
beelden van minnaars flitsen voorbij.
Gewoontes, het eten, de afwas.

De bundel heeft op het voorblad de naam van de dichteres, in braille (niet met reliëf) de naam van Tiresias, en dan de titel ‘Hold your own’ en de naam van de vertaalsters: Gaea Schoeters & Johanna Pas. De titel heeft te maken met het streven naar eigenheid. De dichteres interesseert zich voor het mannelijke en vrouwelijke standpunt en kan zich vinden in het begrip ‘gender’, dat refereert aan de sociaal-culturele aspecten van het man- of vrouw-zijn.
In de afdeling ‘Kind’ gaat het over de verwarrende ontdekking van de seksualiteit. Er is een gedicht ‘Slangen in het gras’ dat de ervaring van Tiresias spiegelt. Het kind ziet een naakt, vrijend stel.

Ik liep met mijn hond in het park.
Hij rende het bos in. Daar mocht ik niet komen,alleen.
Ik volgde hem, roepend.

Ik was een aardig kind. Ik rende soms de straat op om een spin te redden.
Ik zag het puntje van zijn staart en klapte in mijn hand.
Gevonden!

Hij snuffelde aan een andere hond.
Die zat bij een koppeltje dat daar lag.
Ze hadden hun kleren niet aan.

‘Fuck of’ zegt de man woedend. Kate Tempest heeft geen probleem met het woord ‘kut’ in een gedicht. De vertaalsters hebben het parlando van de tekst goed vertaald. Zelf schrijft de dichteres: ‘Poëzie trilt alleen, ze wordt enkel bekeken om haar te fileren.’ Bedoeld wordt dat je poëzie moet uitspreken, moet laten horen. Je moet niet analyseren, maar de woorden tot je laten komen, beleven. Het kind groeit en maakt als jong volwassene alle verlokkingen en verrukkingen en gevaren mee: drank, seks en drugs.

Een selectie van de gedichten vormt de tekst voor de voorstelling ‘Tiresias’, onderdeel van een tweeluik met ‘Antigone in Molenbeek’ van Stefan Hertmans.
Antigone was de dochter van Oedipus. Zij weerstond als een man de heerser van Thebe: Kreon. In het toneelstuk van Sophocles treedt Tiresias op als Antigone al naar haar graftombe is gebracht. Hij kapittelt Kreon en gebiedt hem zijn fout in te zien. Aan de afdelingen gaan quotes van Sophocles als motto vooraf. Zo verbindt de dichteres onze tijd met de wijsheid van de klassieken.

Remco Ekkers

Kate Tempest – Hold your own. Vertaling Gaea Schoeters & Johanna Pas. Toneelhuis/ Poëzie Centrum Gent. 134 blz.