De keuze voor een kerkhofliefde

Bij de term ‘kerkhofliefde’ denk je eerst aan weer een nieuwe variant voor een tv-show, maar het betekent dat je trouw blijft aan je geliefde tot in het graf. De kerkhofliefde is een typisch romantisch begrip. In de negentiende-eeuwse literatuur werden dit soort liefdes veelvuldig beschreven. Het nieuwste boek van de Amerikaanse schrijfster Lisa Alther, is aangenaam ouderwets. Dat geldt voor meer dan een aspect.

Een samenvatting van het verhaal doet het boek onrecht, want de opzet is nogal clichématig. Jude, een meisje op het platteland, groeit op zonder moeder. Zij heeft een hartstochtelijke relatie met Molly, het kind dat met haar opgroeit. Daarna gaat ze naar de grote stad, New York, en heeft ze een hartstochtelijke relatie met de intellectuele jongen Sandy, maar helaas blijkt die homoseksueel te wezen. Jaren later heeft ze, na enkele nietszeggende verhoudingen, alweer een hartstochtelijke relatie met een vrouw, Anna. In Parijs tenslotte vlamt de passie nog eenmaal op voor een revuedanseres en krijgt ze plotseling een groot zelfinzicht.

Déjà vu denkt de achterflappenlezer, maar hij heeft het mis. De rode draad in het boek is de dood. In dromen en herinneringen verschijnen keer op keer de oude geliefdes van Jude. Dat contact met de doden begint al in een vroeg stadium in het leven van Jude. Haar moeder is gestorven, toen ze in verwachting was van een zoon. Door foto’s en liefdesbrieven van haar te lezen, probeert Jude een beeld te krijgen van haar moeder. Een ding blijft voor haar duidelijk: van zwanger zijn ga je dood.

Vaak verkeert ze bij Molly, met wie ze de eerste kinderlijke seksuele contacten heeft. Kinderlijk, maar serieus genoeg om te kunnen dagdromen over een gezamenlijke toekomst. Als Molly met een jongen verkering krijgt, worden die dagdromen ruw onderbroken. Maar dan slaat het noodlot toe. Molly komt om bij een auto-ongeluk.

Het noodlot treft elke volgende minnaar van Jude en dat is door de herhaling nogal vervelend. De homoseksueel Sandy wordt door potenrammers in elkaar geslagen, vlak na de Stonewallrellen, die juist een bevrijding voor de Amerikaanse homoseksuelen betekenden. Als ze na veel moeite een relatie met een getrouwde vrouw opbouwt, blijkt deze een geheim alcoholisch leven te hebben, waaraan ze uiteindelijk ten onder gaat.

Het laatste hoofdstuk heet Jude, dus je denkt al snel dat Jude ook dood gaat. Dat is niet het geval. Het laatste hoofdstuk is niet meest bizarre van het boek. Jude zit, om op andere gedachten te komen, in Parijs bij een bevriende uitgeefster. Haar werk bevredigt haar niet zo en de omgangsvormen van de Fransen a helemaal niet. Het spel met de liefde dat zij spelen, verwart haar. Als Jude zelf verliefd wordt op een onbereikbare revuedanseres blijkt hoe diep ze gezonken is. Ze achtervolgt het meisje, posteert zich voor haar deur en dan lukt het toch nog om met haar naar bed te gaan. En daarna wordt ze afgewezen.

Die afwijzing is essentieel voor Jude. De lichamelijke liefde triomfeert niet in haar leven. Natuurlijk zijn mooie vrouwen ook mooi in bed, maar als er geen passie bij komt kijken stelt die liefde niet veel voor. In de Catacomben van Parijs, waar ze twee dagen doorbrengt onder de grond tussen de opgestapelde lijken, kiest Jude voor haar manier van liefde.

Die keuze voor de kerkhofliefde, waarbij je dan maar afziet van al te simpele lichamelijke genoegens, is opmerkelijk voor een hoofdpersoon van een feministische roman. Was net het recht bevochten dat vrouwen zelf hun mannen konden kiezen, verleiden, in Jan Cremerachtige hoeveelheden, blijkt een Amerikaanse schrijfster opeens een oud-romantisch principe voor te staan. Ik vind die keuze wel mooi want het gaat in tegen de norm van progressief hetero- en homoseksueel Amerika. Als schrijfster toon je dan moed. Overigens predikt Vijf minuten in de hemel geen behoudende opvattingen. De keuze die Jude maakt is een persoonlijke; aan anderen legt ze deze moraal niet op. Dat is het boeiende en vernieuwende aan deze klassiek opgezette zoektocht naar eigen normen en waarden.

Coen Peppelenbos

Lisa Alther – Vijf minuten in de hemel. Vertaald door Anna Kapteijns-Bacuna. Contact, Amsterdam. 286 blz.

Deze recensie verscheen eerder in de Leeuwarder Courant op 17 maart 1995.

(foto: Dale Cruse, Paris catacombs, CC BY 2.0, via Wikimedia)