Emancipate yourself from mental slavery

Eigenlijk zou de herkomst van een schrijver in de literatuur niets uit moeten maken. Het zou om het product moeten gaan en niet om de hand die de pen vasthoudt. Afkomst, geslacht, kleur, religie, opleidingsniveau, dat zou allemaal irrelevant moeten zijn. Maar dat is het niet. De Nederlandstalige literaire canon is nog steeds oogverblindend wit.

Zelfs als er een deeltje voor het voortgezet onderwijs wordt gemaakt over Suriname valt de keuze op een werk waarin de koloniale verhoudingen eerder als een status quo beschreven worden dan als iets wat verwerpelijk zou moeten zijn. Albert Helmans De stille plantage haalt het in de verste verte niet bij Wij slaven van Suriname van Anton de Kom. Dat monumentale werk heeft ook een kleine honderd jaar na verschijnen nog niets aan zeggingskracht ingeboet. Papa de Kom laat je nadenken over raciale verhoudingen, over het kapitalistische systeem dat sociaal-economische ongelijkheid voedt en over de onwrikbaarheid van een systeem. Het is uitermate wrang dat de keuze voor een teksteditie op onze scholen toch viel op een boek dat een bestseller was in de Nederlanden, maar waarin de scheve verhoudingen tussen zwarte en witte mensen in stand wordt gehouden. Daarom is het zo belangrijk dat er steeds meer boeken verschijnen die de balans proberen te herstellen.

Twee jaar geleden zag Zwart- Afro-Europese literatuur uit de Lage Landen het licht. De auteurs uit Zwart eisten hun rechtmatige plaats in de letteren op. Afrolit: moderne literatuur uit de Afrikaanse diaspora bouwt verder op dat fundament. Samenstellers Dalilla Hermans Hermans en Ebissé Rouw hebben dichters, opiniemakers en scenaristen gevraagd een bijdrage te leveren. Het is een bundel die een gemeenschappelijke basis creëert om over eigenaarschap van verhalen te praten. Verhalen bieden nooit automatisch garantie voor begrip of empathie. Veel van de hier gepresenteerde verhalen laten je op je eigen grenzen stuiten. Grenzen waar je wellicht nog niet eerder bij had stilgestaan. Deze bundel scherpt je vermogen om over je eigen beperkingen heen te kijken en beter te luisteren.

Maar de bundel heeft meer te bieden dan puur engagement, dan het verlangen om onze geesten te bevrijden van mentale slavernij. Er zitten prachtige literaire verhalen in, o.a. van Esther Duysker (die onlangs voor haar speelfilmdebuut Buladó een Gouden Kalf voor Beste Film won) van Babs Gons, Carolina Maciel de França, Malique Mohamud (wiens verhaal doet denken aan verhalen uit de weergaloze bundel Friday Black van de Amerikaan Nana Kwame Adjei-Brenyah), Nyiragasigwa Hens, Lisette Ma Neza en Tracy Bibo Tansia. Deze rijke verhalenbundel bewijst dat ‘cultuur geen excuus is om dingen te doen die fout zijn’, zoals Terry in het verhaal Vrouw van Chris Polanen denkt.

Miriam Piters

Dalila Hermans en Ebissé Rouw (samenstelling) – Afrolit: moderne literatuur uit de Afrikaanse diaspora. Pluim, Amsterdam. 184 blz. € 21,99.