Een seriemoordenaar die van Marco Borsato houdt

Suikerbeest (2001) van Anjet Daanje is een roman over een seriemoordenaar. Het verhaal, dat bij tijden zo gruwelijk is dat ik bij eerste lezing hele passages heb overgeslagen, wordt verteld vanuit het perspectief van Rutger Jaspers, salesmanager bij de Suikerunie, die getrouwd is met een vrouw die op Ingrid Bergman lijkt. Rutger houdt van Marco Borsato en oude films.

Rutger zegt ook van zijn vrouw te houden. Hij doet heel erg zijn best de lezer, en misschien ook wel zichzelf, ervan te overtuigen dat Mireille de liefde van zijn leven is. Ze ontmoeten elkaar bij de supermarkt en wisselen biefstukken uit. De lappen rauw vlees (ook stooflappen spelen een belangrijke rol in het verhaal) verwijzen naar de vele bloederige wreedheden die volgen.

Al bij de eerste twee ontmoetingen weet je dat Mireille niets voor Rutger is. Ze stelt alles tot het laatste moment uit (daarom waren de biefstukken in de supermarkt op die ze voor een etentje met haar baas nodig had), ze kan niet koken en ze is slordig. Rutger houdt van tucht en orde en is van mening dat vrouwen die niet kunnen koken ‘het equivalent van impotente mannen’ zijn. Rutger houdt van een strakke planning en in zijn wereldbeeld repareren mannen auto’s en zorgen vrouwen voor kinderen, echtgenoot en huishouden. Zijn eigen moeder deed dit overigens niet.

Met enige ironie vergelijkt de maniakale perfectionist zijn huwelijk met dat van Ingrid Bergman en Gregory Peck:

We kijken samen op de bank naar een videoband van Spellbound. Mireille in joggingbroek en een oude trui, ik in hemdsmouwen, mijn stropdas half los. Ook het leven van Ingrid Bergman en Gregory Peck verloopt niet zonder hindernissen, maar ze hebben het voordeel door Hitchcock te worden geregisseerd.

Mireille is niet alleen slordig, ze rookt, ze drinkt, ze vindt de liedjes van Marco Borsato ‘gekweel’ en ze heeft vreselijke ouders. Het ergste is dat ze Rutger vaak negeert. Als Rutgers ego gekrenkt wordt, wordt hij levensgevaarlijk. De man zonder eigenschappen kan het contrast tussen zijn passieve (hij zit het liefst de hele dag thuis op de bank naar Marco Borsato te luisteren of naar oude films te kijken waarin mannen en vrouwen nog aan zijn stereotiepe genderopvattingen voldoen) en Mireilles actieve levenshouding (zij heeft veel vriendinnen, doet aan toneel en speelt Mozart op de piano) niet verkroppen en zal niet nalaten om zijn echtgenote af te kraken.

Wat me daarbij het pijnlijkst treft is de oprechte vervoering waarmee Mireille in haar spel opgaat, dat toch op zijn zachtst gezegd voor enige verbetering vatbaar is.

Rutger is een seriemoordenaar die zich er heel erg van bewust is dat hij een seriemoordenaar is. Hij zet dwaalsporen uit voor de politie en probeert de rechercheurs te slim af zijn. Hij vindt het vreselijk als de media hem negeren en wordt woedend als uit het daderprofiel blijkt dat hij ongetrouwd is, alsof hij niet in staat zou zijn een vrouw aan zich te binden.

Woede is één van Rutgers drijfveren. Hij vermoordt vrouwen omdat hij woedend is op zijn moeder en op zijn eigen vrouw omdat zij niet voldoen aan zijn beeld van een vrouw. Zijn moeder was promiscue en Mireille is onverschillig. Zijn echtgenote compenseert het gebrek aan liefde dat hij in zijn jeugd heeft ervaren niet.

Tijdens het moorden draait Rutger de muziek van Borsato. Zijn eerste slachtoffer blijkt ook fan en heeft dezelfde lievelingsnummers. ‘De waarheid’, het eerste nummer van het album De waarheid, vinden ze allebei het mooiste nummer van Borsato. Rutger zet nummer 3, 10 en 12 van De waarheid op repeat en geniet van de wetenschap dat hij haar plezier in haar lievelingsmuziek vergalt en dwingt haar precies dat te doen wat hij zich wil herinneren.

Herinneringen creëren, ook een belangrijk thema in Daanjes latere, meesterlijke romans Gezel in marmer (2006) en De herinnerde soldaat (2019), is een tweede motief dat Rutger drijft. Het moorden en de voorbereiding ervan verschaffen Rutger genot, de herinneringen zijn zijn doel. In het begin sorteren de herinneringen aan zijn daden ‘vrijwel hetzelfde effect als de authentieke situatie’. Hij gebruikt die herinneringen om zijn seksleven met Mireille spannender te maken en om zich heer en meester in zijn eigen universum te voelen. Door het moorden stompt Rutger echter af. Op een gegeven moment worden de herinneringen steeds vluchtiger en moet de ‘schone slager’, zoals de media Rutger noemen, steeds opnieuw moorden. Hij neemt zich voor om moorden te plegen in plaatsen waarvan de beginletter voorkomt in Mireilles achternaam Van Koningsbrugge. Daarmee wil hij een spoor uitzetten voor de politie. Zover komt het niet. Het blijft bij zes moorden.

Suikerbeest kent nogal een abrupt einde. Dat is jammer, want het spel dat Rutger met zichzelf, zijn vrouw, het fenomeen herinnering, de cultuurindustrie en de politie speelt, is interessant genoeg om het moment dat de handelaar in suiker in de val van zijn eigen onbeduidendheid loopt nog even uit te stellen.

Marie-José Klaver

Suikerbeest (2001) van Anjet Daanje is momenteel niet als papieren boek verkrijgbaar. Uitgeverij Passage heeft wel een ebookuitgave (€ 6,99) gepubliceerd. Het ebook is te bestellen via de webwinkel van de auteur zelf.