Lekker aan Benfica denken

Auke Kok is een bekende non-fictieschrijver met een fraaie pen. Hij schreef een aantal heerlijke boeken over sport, vooral over voetbal. Daarnaast belichtte hij nog heel wat andere onderwerpen waarvoor ik minder interesse heb, zoals Willem Holleeder en Veronica. Het is moedig dat een schrijver met zo’n staat van dienst nu zijn eerste roman op de markt brengt, over zijn eigen jeugd. In Flinke jongen vertelt Auke Kok het verhaal van zijn alter ego, de twaalfjarige Hidde, die opgroeit in een liefdeloos, desintegrerend gezin. ‘Als we in het gewone huis waren gebleven, midden in een rij, was alles anders gelopen. Ingeklemd en geen kant op kunnen: voor ons misschien het beste.’ Een prachtige openingszin, want daarna loopt alles behoorlijk fout. Het nieuwe huis, een ruime villa aan de rand van het bos, is ondanks zijn vele ramen een benauwde gevangenis voor de meeste leden van het gezin. De hoofdcipier is de vader, een autoritaire gereformeerde man met driftbuien, waarbij hij zijn handen flink laat wapperen. Als de auto van vader op de oprit staat, is iedereen alert. ‘De Peugeot betekent onheil, autoritair gedoe, stress.’ Vooral de oudste zoon Tijs moet het ontgelden, maar hij is ook degene die keer op keer het gezag van de kortaangebonden vader tart. Hidde’s moeder is haar man inmiddels meer dan zat en spant met haar kinderen samen. Haar huwelijk is volledig uitgedoofd, ze rommelt met een oom, drinkt teveel en jaagt haar man op de kast door allerlei dure uitgaven te doen. Hidde is de angstige zoon die zich schuilhoudt en afzijdig blijft. ‘Mond houden en meeknikken, afwachten tot de bui overwaait, de schade beperken.’ Hij krijgt eetproblemen en gaat stotteren van de bijna ondraaglijke spanning die binnen het gezin heerst, vooral als alle gezinsleden tijdens het avondeten bij elkaar zijn.

Hidde zoekt zijn afleiding voor de spanning thuis bij zijn vriendje Guido, met wie hij singletjes en later lp’s steelt in de Vroom & Dreesmann van het dorp. Maar het is vooral zijn liefde voor het voetbal die hem op de been houdt. ‘Ik lig op bed. Hoofdkussen op mijn hoofd. Ruzie tussen mijn ouders en weghouden. Huilende Marieke in de slaapkamer naast me weghouden. Vloekende Tijs boven me weghouden. Lekker aan Benfica denken.’ Hij voetbalt op het Pleintje in het dorp, behoort tot het kernteam van het schoolelftal. Hij luistert op zijn kamer eindeloos naar de voetbalverslagen van Langs de lijn. Ajax is zijn grote liefde. Hij gaat zelfs stiekem met een paar vriendjes mee naar de beslissingswedstrijd Ajax-Benfica die in maart 1969 plaatsvindt in het Stade de Colombes in Parijs. Als zijn vader daar achter komt krijgt hij een pak slaag om nooit te vergeten. ‘Dan houdt de klappenregen op. Ik zou willen brullen, maar dat gun ik hem niet.’ Zelfs de betere zoon laat zich van zijn opstandige kant zien.

Hidde verlangt naar harmonie en een huis waar de sfeer niet in een oogwenk kon omslaan in ruzie, sarren en geweld. Het is grappig hoe hij daarom van favoriete club wisselt. Waar het Ajax van Rinus Michels en Johan Cruijff werd geteisterd door onderlinge twist en affaires, is het Feyenoord van Ernst Happel dat in 1970 de Europacup wint, een baken van eensgezindheid en onderling vertrouwen. ‘Alle Feyenoorders omarmen elkaar. Ze zijn een groep. Niemand rent in zijn eentje weg om zwaaiend met zijn arm op te springen, zo van: zie mij eens. Feyenoord zegt: zie óns eens.’

Het boek is goed geschreven. Soms is de toon reviaans, soms klinkt er wat van Kees de jongen door. Flinke jongen heet een roman, maar het jongetje dat op het voorplat afgebeeld staat is de jonge Auke Kok zelf. Dat maakt het boek wat ambigue. Het is niet alleen het romanverhaal van een jongetje die zijn beklemmende jeugd vertelt, maar ook het relaas van de non-fictieschrijver die de lezer graag van feiten en commentaren voorziet. Het is niet alleen de kleine Hidde die spreekt, maar ook de volwassen Auke Kok, die zijn familiegeschiedenis becommentarieert en soms ironiseert. Daardoor blijft het pure kinderleed van Hidde, hoewel het boek talloze schrijnende passages kent, toch een beetje op afstand.

Aart Aarsbergen

Auke Kok – Flinke jongen. De Bezige Bij, Amsterdam. 272 blz. € 24,99.