Als je buik zijn kleine teen stoot tegen de tafelpoot

Onlangs verschenen twee prentenboeken over schildpadden die beide over veel meer gaan: Schildpad en ik van Marit Törnqvist en Ik mis Milo van Pim Lammers. In het laatste boek heeft een jongetje van een jaar of vier à vijf een bijna peilloos verdriet om zijn overleden schildpad Milo. Op het titelblad staat een ontzettend ontroerende tekening van Sanne te Loo die het boek illustreerde: een diepbedroefde kleuter die zijn dode schildpad – oogjes dicht en pootjes omhoog – vasthoudt.

De hoofdpersoon mag een nieuw huisdier uitzoeken van zijn moeder, maar daar heeft hij helemaal geen behoefte aan: hij wil alleen Milo. Hij mist Milo zo dat hij hem steeds tekent en overal ziet. Als zijn zus hem een paard aanbeveelt, zien we hem denken aan een schildpad die steigert. Van Sjef moet hij een leeuw nemen. ‘Dan is iedereen bang voor je!’ Het jongetje ziet een schildpad met manen.

Ik mis Milo van Pim Lammers en Sanne te Loo is een fantastisch boek dat uitnodigt tot goed lezen, luisteren en kijken. ‘Het is net alsof mijn buik zijn kleine teen heeft gestoken aan de tafelpoot’, zoveel pijn doet het gemis. Deze mooie zin is het begin van een prachtige passage die de jonge lezer laat zien wat taal vermag. Gaandeweg wordt duidelijk over welke krachten de schildpad beschikte: hij kon spoken, monsters en griezels wegjagen. Zonder Milo is de wereld een stuk onveiliger.

Ik mis Milo gaat niet alleen over gemis en rouw, maar ook over waarneming en de kracht van liefde. Als zijn moeder hem meeneemt naar de dierenwinkel ziet de lezer of kijker meer dan tien verschillende soorten dieren. Op de volgende pagina blijkt dat de hoofdpersoon alleen maar schildpadden heeft gezien, die allemaal verschillende eigenschappen hebben en samen Milo zijn. Ook in de metro en het zwembad wemelt het van de schildpadden. Het rouwproces is niet afgerond aan het einde van het boek, en dat is goed zo, want rouw houdt nooit zomaar op, maar het jongetje is wel weer blij.

In Schildpad en ik, dat geschreven en getekend is door Marit Törnqvist, wil de vier-jarige hoofdpersoon dat zijn opa steeds weer het verhaal van de schildpad vertelt. Het is een heel ander verhaal dan dat van Milo. Lammers’ schildpad had een unieke betekenis voor zijn jonge eigenaar. In Törnqvists verhaal is de schildpad in opa’s geboorteland een veel voorkomend dier, dat altijd aangelijnd is. Er reist er eentje toevallig met hem mee als opa vijf is en die schildpad wordt groter en groter en neemt zijn hele leven over. Dat proces brengt Törnqvist mooi in beeld door de eenzaamheid van het tweetal in verschillende illustraties vast te leggen. Het is telkens de schildpad en de jongen, en de rest van de wereld. De hoofdpersoon krijgt ook een schildpadje als hij vijf is. De volwassen lezer weet dan al dat zo’n huisdier geen onverdeelde bron van vreugde voor de jongen zal zijn.

Aan het feit dat de vele schildpadden op de illustraties in Schildpad en ik in het herkomstland van de grootvader aangelijnd zijn, wordt in de tekst geen aandacht besteed. Het is echter zo’n opvallend en constant beeld dat het wel betekenis moet hebben. In Nederland is de schildpad vrij, maar ook een beperking voor zijn baasje.

Opa’s verhaal is allegorisch op te vatten als een waarschuwing voor de jongen, een voorbereiding op de toekomst: nu vindt iedereen je nog een schattig jongetje van kleur, maar als je ouder wordt zullen mensen bang voor je worden en elkaar gaan waarschuwen voor jou en zeggen dat er te veel van jouw soort zijn en ben je nergens meer welkom. De schildpad verwijst zowel naar de jongen als naar de figuurlijke bagage die een migrant altijd bij zich draagt. Of het nu de schildpad is die acceptatie of integratie voorkomt of het idee dat je geen schildpad hoort te hebben, hij zal in veel gevallen ‘de Ander’ blijven. Geen vrolijke boodschap, een beetje reductionistisch ook, en gelukkig geen boodschap die de bijna vijfjarige begrijpt. Hij verheugt zich op zijn verjaardag en de schildpad, die het kleinkind ook op een positieve manier met het geboorteland van zijn grootouders en hun tradities verbindt, die hij dan cadeau krijgt. Die gelaagdheid maakt Schildpad en ik tot een fascinerend boek.

Marie-José Klaver

Marit Törnqvist – Schildpad en ik. Querido, Amsterdam. 64 blz. € 17,99.

Pim Lammers – Ik mis Milo. Illustraties van Sanne te Loo. Querido, Amsterdam. 32 blz. € 15,99.