Boeken, bedankt

Onderwijs, veel boeken lezen en een goede beheersing van het Engels bieden in Nigeria de toegang tot welvaart en geluk in de liefde. Dat houdt de moeder van Adunni haar voor. Zelf kon zij niet met haar grote liefde Ade trouwen omdat hij uit een rijke familie kwam en zij arm en onopgeleid was en gebrekkig Engels sprak. Ade wordt door zijn familie op het vliegtuig naar Engeland gezet en Adunni’s moeder trouwt met een man van wie ze niet houdt. Voor ze sterft, laat ze haar man beloven de 14-jarige Adunni niet jong uit te huwelijken maar op school te houden zodat ze kan leren en haar droom om lerares te worden kan verwezenlijken. School is de basisschool omdat er voor de middelbare geen geld is. Zodra haar moeder dood is, verbreekt haar vader de belofte. Het meisje moet met de ruim 40 jaar oudere taxichauffeur Morufu trouwen, die al twee vrouwen en vier dochters heeft. Van de bruidsschat, geld, vier bokken en een stel kippen, die Morufu betaalt, koopt haar vader een nieuwe radio. Dat Adunni niet met de taxichauffeur wil trouwen, liever helemaal niet wil trouwen tot ze iets heeft bereikt, begrijpt niemand in haar omgeving.

In Het meisje met de luidende stem schetst Abi Daré met veel zeggingskracht het zware, vaak mensonterende leven van arme Nigeriaanse meisjes. De indringende coming of ageroman werd onlangs uitgeroepen tot Beste Boek voor Jongeren 2022 in de categorie vertaling. In het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en Duitsland verschenen positieve recensies van de roman die in 2020 is verschenen. In 2018 won Daré, geboren in Lagos en naar Engeland geëmigreerd om te studeren, al de Bath Novel Award voor het manuscript van The Girl with the Louding Voice. In Nederland is de roman grotendeels onder de radar gebleven. Alleen in Het Parool verscheen een enthousiaste bespreking. Daar komt hopelijk verandering in, nu Darés debuut tot het Beste Boek voor Jongeren is uitgeroepen.

Adunni, die graag een ‘luidende stem’ wil krijgen, vertelt haar verhaal in haar eigen taal: begrijpelijk, maar gebroken Engels vol neologismen en eigengereide werkwoordstijden, geen pidgin-Engels, maar een idiolect. Vertalers Arjaan van Nimwegen en Thijs van Nimwegen zijn er heel goed ingeslaagd Adunni’s register in het Nederlands weer te geven.

She tell me that Mr Ade is from a rich family. That many years back, he was living in Lagos but he come to Ikati to be staying with his grandmother for holiday season. One day, Mama was selling puff-puff and Mr Ade buy some. Then he just fall inside love with her. Big fall. She say he is her first man-friend, the only man she ever love. The two both of them was suppose to have marry theirself. But my mama didn’t go to school, so Mr Ade family say no marriage. When Mr Ade say he will kill hisself if he didn’t marry Mama, his family lock him inside aeloplane and send him to the Abroad.

Ze vertelt me dat Mr Ade uit een rijke familie komt. Dat hij heel veel jaren geleden in Lagos woonde, maar hij komt naar Ikati in de vakantie, dan woont hij bij zijn grootmoeder. Op een dag verkoopt mama puff-puff en Mr Ade koopt puff-puff van haar. En dan wordt hij zomaar verliefd op haar. Heel erg. Ze zegt dat hij haar eerste mannenvriend is, de enige man van wie ze zou houden. En zij zouden met z’n tweeën gaan trouwen. Maar mijn mama is niet op de school geweest, en dus zegt de familie van Mr Ade nee tegen het huwelijk. Als Mr Ade zegt dat hij zichzelf dood gaat maken als hij niet met mama trouwt, stopt zijn familie hem in een vliegenmachine en stuurt hem naar Buitenland.

Dat de hoofdpersoon een eigen stem heeft, is niet de bedoeling binnen de patriarchale Nigeriaanse maatschappij. Haar vader vindt dat zij op 15-jarige leeftijd al twee kinderen zou moeten hebben. Vrouwen met een opleiding zijn te mondig en vinden nooit een man, houdt hij Adunni voor. Als ze een zoon krijgt van Morufu krijgt hij nog een groot geldbedrag bovenop de bruidsschat.

Het gedwongen huwelijk, waarbij ook gedwongen seks hoort, is nog maar het begin van Adunni’s ellende. Na de plotselinge dood van Morfutu’s tweede vrouw, 20 en hoogzwanger, vlucht ze naar Lagos omdat ze bang is van moord beschuldigd te worden. Ze denkt te zijn geholpen door een vriendin van haar moeder, maar in werkelijkheid blijkt weer te zijn verkocht, ditmaal als dienstmeisje aan een rijk gezin.

Abi Daré kwam op het idee voor haar roman, vertelt ze in een interview met The New York Times, toen haar achtjarige dochter geen zin had om de vaatwasser uit te ruimen. Weet je wel dat er in Nigeria meisjes zijn die dit als werk doen? vroeg ze haar kind. Het idee van een salaris voor klusjes in huis sprak het meisje meteen aan. Haar moeder bedoelde dat deze meisjes als huisslaven werden gehouden en geen enkele kans op een opleiding of zelfstandig leven hadden. In Nigeria gaat het om 15 miljoen minderjarige meisjes. Ze realiseerde zich dat veel mensen het fenomeen ‘housemaid’ en de uitbuiting van deze meisjes niet kennen. Ze baseerde Adunni’s taal op het Engels dat zij en haar man, beiden afkomstig uit rijke Nigeriaanse families, hadden gehoord van jonge huishoudelijke hulpen in hun jeugd.

Adunni’s Engels wordt beter naarmate zij zich meer ontwikkelt. Ze vergelijkt haar eigen situatie als opgesloten werkkracht zonder rechten met de Britse kolonisatie van Nigeria. Het woord ‘verkrachting’ leert ze echter pas in een van de laatste hoofdstukken, als ze al vele malen verkracht en aangerand is. Haar verhouding tot de taal verandert ook naarmate ze de verhoudingen in de rijkere klassen waarin ze noodgedwongen verkeert beter doorziet.

Ik weet, goed Engels praten betekent niet dat je hoofd slim is of je hersens scherp. Engels is gewoon een taal, net als Yoruba en Igbo en Hausa. Er is niks heel speciaals aan, je wordt er niet slim van.

Ook onder de moeilijkste omstandigheden blijft Adunni haar droom najagen. Ze krijgt hulp van Tia Dada, een rijke milieuactiviste, die een Engelse grammatica voor haar koopt, Better English, en ervoor zorgt dat ze een beurs voor een goede middelbare school kan aanvragen. Als Adunni de kans krijgt uit het huis van Big Madam en Big Daddy te vertrekken, waar ze zonder salaris en onder permanente dreiging van seksueel misbruik moest werken, bedankt ze de boeken.

‘Dank je wel,’ zeg ik tegen alle boeken op de planken. ‘Dank je wel,’ zeg ik tegen The Book of Nigerian Facts, en ik raak even het omslag aan, met de glanzende landkaart en de groen-wit-groene kleuren van de Nigeriaanse vlag, de letters op de bladzijden met al die feitjes.
‘Dank je wel,’ zeg ik tegen de Collins en al mijn boekenvrienden, die mij hebben geholpen mijn vrijheid te vinden in de gevangenis die het huis van Big Madam was.

De Nederlandse uitgave van The Girl with the Louding Voice wordt ontsierd door twee grote missers. Het voorwoord, dat niet in de originele Engelse tekst staat, verraadt, zoals het juryrapport stelt, ‘de overkoepelende metafoor van het boek’. De vertalers hebben in Darés dankwoord nog een pijnlijke en onnodige fout gemaakt. Daré draagt haar debuut op aan haar moeder, hoogleraar Teju Somorin, de eerste vrouwelijke hoogleraar Belastingheffing van Nigeria. Daarmee opent de tekst. In het Nederlandse dankwoord, waarmee de auteur haar roman afsluit, is Teju Somorin opeens een man geworden. Een onbegrijpelijke fout in een roman die de onderdrukking en de kracht van vrouwen en onderwijs als centraal thema heeft.

My precious family. Professor Teju Somorin, for advocating for, and championing my advancement in every way.

Mijn dierbare familie. Professor Teju Somorin, omdat hij altijd waar mogelijk mijn ontwikkeling als schrijver heeft gesteund en gepromoot.

Marie-José Klaver

Abi Daré – Het meisje met de luidende stem. Uit het Engels vertaald door Arjaan van Nimwegen en Thijs van Nimwegen. Signatuur, Amsterdam. 392 blz. € 24,99.