Eigenlijk een actieroman

De roman van Ann Petry, Het nauw, werd voor het eerst gepubliceerd in 1953. Dat hij recentelijk vertaald is uit het Engels naar het Nederlands (door Lisette Graswinckel) is misschien vanwege het thema, racisme, dat momenteel actueel is.

De roman speelt zich grotendeels af in één straat, voornamelijk bewoond door zwarten, in het provinciestadje Monmouth in New England. Een van de hoofdfiguren is de degelijke, zwarte huisvrouw, Abbie Crunch, getrouwd met de majoor. Ze hebben één kind, een geadopteerd, zwart jongetje, Lincoln Williams, Link genoemd. Als de majoor sterft aan een beroerte doordat Abbie niet in actie komt, omdat ze denkt dat hij dronken is, raakt ze gedurende drie maanden in shock. Die periode heeft ze geen enkele aandacht voor haar achtjarige zoontje en zijn verdriet. Link wordt dan opgevangen in het huishouden van de buurman en caféhouder Bill Hod. Hieruit ontstaat een levenslange vriendschap tussen Link en Bill. Tot ongenoegen van de statusbewuste Abbie gaat Link werken achter de bar in Bill’s café.

Een ander hoofdfiguur is Link zelf. Hij kan ongeveer alles. Als jonge man heeft hij het uiterlijk van een jonge god. Als hij een jonge, rijke, witte vrouw, Camilo, helpt ontkomen aan een voyeuristisch monster, worden ze verliefd op elkaar en hebben een (deels geheime) relatie. Dat is natuurlijk ongewoon in die tijd, een relatie tussen een zwarte man en een witte vrouw.

Toch is dit niet het grote boek over racisme in de jaren vijftig. Vooral omdat de vele thema’s die erin voorkomen universeel menselijk zijn. Link beëindigt bijvoorbeeld zijn relatie met Camilo niet vanwege hun verschil in huidskleur, maar omdat Link erachter komt dat zij zich voordeed als een ander. De gebeurtenissen waar dit toe leidt zijn gerelateerd aan financieel-economische status, eigenwaarde, misbruik, wraakzucht, afpersing, en moord. Het feit dat dit allemaal en veel meer in één roman gebeurt maakt het tot een actieroman.

In haar  schrijfstijl gebruikt Petry vaak werkwoorden in de actieve vorm, zoals bijvoorbeeld in haar eerste zin ‘Abbie Crunch vertraagde haar pas toen ze met haar boodschappenmand aan de arm Dumble street in liep en haar best deed (…)’. Tegelijkertijd zijn haar zinnen vaak lang en is haar veelvuldige gebruik van flashbacks verwarrend. Als Link met handboeien aan ontvoerd wordt in een auto, geeft het landschap dat hij langs ziet schieten aanleiding tot pagina’s vol tragische informatie over zijn jeugd. Zoals zijn vlucht op twaalfjarige leeftijd uit een baantje als huisbediende bij een rijk, wit echtpaar, waar de man seksuele interesse in hem bleek te hebben. Een vlucht die Abbie afkeurde. Hier en ook op andere plaatsen wordt niet alleen het perspectief van de persoon gevolgd, maar ook dat van de alwetende verteller en deze combinatie is niet altijd makkelijk te volgen.

De personen blijven typetjes. Wat Link werkelijk drijft komt niet uit de verf, behalve dat hij dingen onderneemt om te laten zien dat hij het kan. Vrouwen komen er slecht af: Abbie heeft geen inlevingsvermogen, de vrouwelijke huurster, de goed uitziende Mamie, heeft geen gevoel, Camilo en Mamie zijn beiden overspelig en de moeder van Camilo is uitermate wraakzuchtig.

Maar het boek is spannend en dit maakt het tot een pageturner.

Charlotte K. Hemelrijk

Ann Petry – Het nauw. Vertaald door Lisette Graswinckel. Atlas Contact, Amsterdam. 608 blz. € 24,99.