Een jaar geleden deed Bram Esser mee aan de kleine commune van Arnon Grunberg. Onder leiding van de schrijver bestudeerde hij samen met anderen het kwaad op een ogenschijnlijk vredig eiland in de Vinkeveense Plassen. Mocht je na het lezen van zijn verslag denken, ook ik geloof soms in de kracht van het kwaad, dan is er goed nieuws. In 2024 zal Arnon opnieuw een commune beginnen, maar dan op grote schaal in Oklahoma.

Het was een mooie namiddag in september toen ik aankwam op station Abcoude. Op het stationsplein stond een stevige man met een enorme sporttas aan zijn voeten. Hij keek me recht aan en zei op een rustige vanzelfsprekende toon: ‘Jij hoort erbij.’ Ik knikte, dat leek me in alle gevallen het beste. Hij vertelde dat hij jarenlang bodyguard was geweest en altijd scherp zijn omgeving in de gaten hield. Zo ook nu. De man heette Kevin en ging mee naar het eiland om de kleine commune zelfverdediging te leren. ‘Als een losse groep mensen van buitenaf aangevallen wordt, dan vormen ze vanzelf een hechte gemeenschap die voor elkaar opkomt, maar dan moet je wel op je benen blijven staan,’ zei Kevin. Ik moest plassen en zocht de bosjes op. ‘Eigenlijk moet ik ook,’ riep Kevin mij na.
‘Nou kom op dan,’ riep ik terug.
‘Nee, bij mij gaat het om number two.’ Deze ontboezeming nam me voor hem in en ik besloot dat ik inderdaad bij hem wilde horen.
Er kwamen steeds meer mensen rondom Kevin staan, alsof hij een vanzelfsprekend middelpunt was, een planeet die verdwaalde asteroïden naar zich toetrok. Later verdwenen die mensen weer in auto’s van anderen. Arnon Grunberg, de goeroe zelf, kwam aangereden in een zilverkleurige Range Rover die werd bestuurd door Peter, een man met mooi lang grijs haar. Ik stapte in.

‘Hoe gaat het?’ vroeg Arnon.
Ik zei dat ik me wat schuldig voelde over het in de steek laten van mijn vrouw en pasgeboren baby. Dat vond hij belachelijk want hij liet toch zelf ook vrouw en kind in de steek zonder daar moeilijk over te doen.
‘Jij bent veel beter dan ik in het kwaad getraind,’ was mijn antwoord.
Daarin moest hij me wel gelijk geven.

Kwaad als brandstof
Om geselecteerd te worden voor dit weekend, had ieder van ons een mini-essay moeten schrijven. Of hetgeen ik had geschreven tot de familie der essays behoort, valt te bezien. Het was eerder een sollicitatiebrief aan de duivel. Bij teruglezen valt me op hoezeer ik bij de duivel in het gevlei probeerde te komen. ‘Op zolder sla ik met kleine spijkertjes trofeeën aan een balk van hen die ik overwonnen heb. Gedroogde neusvleugels en oorlelletjes. Goed gedroogd, dus zo goed als geurloos.’
Ik omschreef het kwaad als brandstof voor de ziel. ‘De ziel heeft het kwaad nodig, ze verbrand het om tot schoonheid en waarachtigheid te komen.’
Tegelijkertijd observeerde ik dat het kwaad vrijwel volledig uit ons denken is verdwenen en heeft plaatsgemaakt voor een wetenschappelijke benadering. Een serieverkrachter is allang niet meer de duivel die hij ooit was, maar een patiënt die met de juiste begeleiding weer kan terugkeren naar de samenleving.
Het kwaad is uitsluitend het domein van de kunsten geworden. Het is dan ook aan de kunst om ons aan het kwaad te blijven herinneren, haar vernuft en inventiviteit te omschrijven, haar verleidingen te blijven zien. Om deze redenen – de erkenning dat het kwaad bestaat en in zekere zin ook noodzakelijk is – leek me een commune die draaide om de bestudering en verering ervan een nuttig en interessant experiment.

Groep
We werden door André, een lieve sjamaan met wit haar, naar het slaapeiland gebracht. We voeren in een ijzeren schuit met klinknagels die ooit door boeren werd gebruikt. ‘Jullie zijn even zwaar als vier koeien,’ zei André.
Onderweg vertelde hij het een en ander over de omgeving. Het waterlandschap was ontstaan door langdurige veenafgraving en de zogenaamde langwerpige eilanden werden gebruikt om het veen op te laten drogen. Nu stonden er privéhuisjes.
‘Ken je Funny Games?’ vroeg Arnon aan mij. De film van Michael Haneke waarin twee keurige jongens bij een net huis aanbellen en daar gruwelijk tekeergaan, kende ik wel, dat was het kwaad. ‘Daar doet me dit aan denken,’ peinsde de goeroe.
Op het eiland leidde André ons rond. Zijn ouders lagen er begraven en hij had er twintig jaar aan gewerkt. ‘Daarom voel je hier veel positieve energie.’

In de kring, ook de commune van het kwaad deed aan voorstelrondjes, vroeg Arnon welke verwachtingen we hadden. De Duitser Max vroeg zich af hij egoïstischer moest zijn in het nastreven van zijn muziekambities. Werner, een Vlaming die veel geld had verdiend met de verkoop van zijn bedrijf wilde weten of het kwaad hem zingeving zou kunnen bieden. Michael, ook een Vlaming, hoopte dat de gesprekken verder zouden gaan dan koetjes en kalfjes. Actrice Eva zei dat ze niet zo fysiek was ingesteld en dat ze het onprettig vond om vreemden aan te raken. Ze sliep ook in een aparte tent. Ik deelde haar angst want ook ik was bang voor de orgie die er ongetwijfeld zou komen.

Arnon vertelde dat de twee geiten die ons gezelschap zouden houden, terug waren naar Zeeland. De eigenaren hadden gehoord dat er geofferd zou worden, dat er iemand geofferd zou worden en ze hadden het vermoeden dat hun geiten een makkelijke prooi zouden zijn.
Dit is dus wat er gebeurd met zo’n commune, of alleen nog maar de aankondiging van een commune; het gaat in de hoofden van mensen zitten, fictie en werkelijkheid lopen al snel door elkaar.
‘Wie wil er geit zijn?’ vroeg Arnon.
‘Derek kan heel goed een geit nadoen,’ zei Sebastiaan de derde en laatste Vlaming en de partner van Michael. En inderdaad, er kwam een overtuigend gemekker uit Derek.

Terug in de tijd
We zouden met zijn allen in een reusachtige tipi gaan slapen. Dat ongemak om met vreemden de nacht door te moeten brengen, deed me denken aan de schoolreisjes van vroeger. Als de commune een wedergeboorte beloofd, dan is de tipi de kraamkamer.
Bij het avondeten ging het gesprek al vrij snel over seks. Dit onderwerp werd met enige gretigheid aangezwengeld door Eva die had gezegd dat ze niet zo van de aanraking hield. Als je carrière wilde maken als actrice in de jaren zeventig moest je volgens Eva bereid zijn veel naaktscènes te spelen.
‘Dat heb ik vaak geweigerd, daarom heeft mijn carrière ook niet veel om het lijf gehad.’
Ze vertelde dat ze seks met vrouwen interessanter vond dan met mannen.
‘Je hebt toch een man,’ zei Arnon.
‘Ja, maar die is zeventig, daar gebeurt niet zoveel meer mee.’
Ze wilde van Michael weten of er ook darkrooms voor vrouwen bestaan.
‘Die zijn er wel,’ zei deze, ‘niet zoveel, maar ze zijn er.’
‘Ben je er wel eens geweest?’
‘Nee, ik kom in andere darkrooms en daar zijn vrouwen niet welkom.’
Derek de geit mekkerde, hij nam zijn nieuwe rol heel serieus. Hij vertelde Arnon dat hij zijn vriendin had ontmoet tijdens een sm-feest.
‘En je bent communist, vertelde je.’
‘Ja.’
‘SM zou een aardige onderafdeling van het communisme kunnen zijn toch?’ opperde Arnon.
‘Ik denk het niet,’ zei Derek, ‘dan zou ik mijn vriendin moeten delen met anderen en dat wil ik niet.’
‘Waarom niet?’
‘Ik ben in onze SM-relatie dominant en ik duld geen andere dominante mannen in haar buurt.’

Later zou Arnon zeggen dat dit gesprek een hoopgevend begin van de commune was omdat Hannah Arendt het kwaad in verband had gebracht met het seksuele.


’s Avonds was er een kampvuur. Ook dat hoorde bij de reis terug in de tijd en het idee van een schoolreisje. De goeroe werd het hemd van het lijf gevraagd, niet over het kwaad maar over zijn persoonlijke leven. Het gesprek bleef hangen op koetjes en kalfjes, precies waar Michael bang voor was.
Ik ging vroeg slapen want ik wilde uitgerust zijn voor de satanistische rituelen de volgende dag. Onderweg naar de tipi kwam ik Eva tegen. ‘Wist je dat ik in de serie Zeg ‘ns Aaa heb gespeeld?’ zei ze alsof ze een geheimpje verklapte, ‘een klein rolletje hoor, ik kreeg altijd kleine rolletjes.’
In de tipi lag ik naast Derek, de geit, en hij snurkte met volle overtuiging. Ik meende zelfs dat de veengrond er een beetje van trilde. Zou dit opzet zijn? Ik dacht haast van wel want het gif begon al een beetje in mij omhoog te borrelen. Daarna droomde ik van Derek die aan het spit boven een vuurtje geroosterd werd, het snurken was gillen geworden en om mijn mond had ik een akelige grijns.

Krav Maga
Bij het ontbijt werd voor Arnon pas duidelijk dat Sebastiaan en Michael een stelletje vormden.
‘Maar gisteren hadden we het erover dat je wellicht met mij naar bed zou gaan,’ zei de goeroe tegen Michael, ‘is dat dan niet problematisch?’
Nog voordat Michael kon reageren zei Sebastiaan dat het geen enkel probleem voor hem was.
‘Sebastiaan, jij bent mijn vriend,’ zei de goeroe ontroerd.
We voeren naar een ander eiland voor de cursus zelfverdediging en de satanistische rituelen die op het programma stonden. André, de lieve sjamaan, wilde niet dat dit plaatsvond op zijn eiland. Dat we er sliepen, vond hij prima, maar de duivel wilde hij graag op afstand houden. Hij had niet voor niets twintig jaar lang positieve energie in de grond gepompt (inclusief zijn ouders).

Kevin legde ons uit wat Krav Maga inhield. Het was een zelfverdedigingstechniek die de Joden elkaar in het getto leerden om de Nazi’s van zich af te slaan.
‘Je bent pas blij, maar echt blij, als je de tanden van de tegenstander van je knieën kan vegen,’ zei Kevin.
De oefeningen die volgden leken eerder op een dans. Elkaar echt pijn doen was er niet bij, dat niveau hadden we nog niet volgens Kevin. Wederom was het Eva die van geen ophouden wist. Ze was zeer fanatiek in een spookgevecht beland met Carla en met haar fobie voor fysieke aanraking leek het ineens reuze mee te vallen. Aan de andere kant had ze natuurlijk ook haar voorkeur voor de vrouw tussen de lakens niet onder stoelen of banken gestoken.

Markies de Sade
Na de zelfverdediging en het ontbijt was er gelegenheid om deel te nemen aan de filosofie leesclub onder leiding van Anabel. We lazen markies de Sade uit een bloemlezing van Simone de Beauvoir. Hij wil de doodstraf afschaffen omdat deze nog nooit tot vermindering van misdaad heeft geleid en hekelt het idee van een universele wet waar iedereen voor zou moeten buigen. ‘[…] het zou klinkklare waanzin zijn universele wetten te willen voorschrijven; het zou even belachelijk zijn als het beleid van een generaal die al zijn soldaten in dezelfde maat uniform zou willen steken; het is een schandelijke onbillijkheid te verwachten dat mensen met een verschillend temperament voor dezelfde wetten buigen; wat voor de ene mens past, is nog niet voor allen geschikt.’ (Marquis De Sade, een keuze uit zijn werk, Simone de Beauvoir p. 140/141)
De Sade ziet wel in dat je niet voor iedereen een aparte wet kan maken en pleit daarom voor hele milde straffen. De vrijheid zoals markies de Sade die voor zich ziet, is de vrijheid om grensoverschrijdend gedrag te kunnen vertonen en daar heb je wel degelijk grenzen en wetten voor nodig. Markies de Sade is zeker geen anarchist.
Voor de Sade ging het erom hoe je soeverein kan zijn, een zelfstandig individu, binnen de samenleving. Arnon vertelde dat hij graag de grenzen opzocht en dat hij, net als de Sade, wilde zien hoe ver hij kon gaan. ‘Ik wil niemand oproepen om hier in het midden van de kring te gaan poepen, of poep te eten zoals De Sade. Het kan ook anders. Je kan veel dingen doen zonder jezelf te verliezen’, stelde hij. ‘Ironie helpt daarbij, of je volgt je fantasie.’
Ik noteerde wat hier gezegd werd. De commune was ironisch, het kwaad moest alleen in ironische zin beleden worden. Het is een spel, een serieus spel, maar wel met een begrenzing. Het moest op dit eiland plaatsvinden, het geloof moest tijdelijk zijn en de ironie moest ons behoeden voor de ondergang.
Mari, een filosofie promovendus, vond veel van het zogenaamde kwaad waar De Sade van beticht wordt maar saai. ‘Het is heel plat en voor de hand liggend. Net als het kwaad op schoolpleinen, er wordt naar vechtende jongens gewezen, terwijl je eigenlijk de meisjes in de gaten moet houden. Hoe die met c yberpesten soms kinderen tot de afgrond kunnen krijgen. Dat is ongelofelijk. Veel interessanter eigenlijk.’
Mari was op dreef, hij vroeg zich af wat hier op dit eiland als grensoverschrijdend zou worden gezien. ‘Zou het niet veel grensoverschrijdender zijn als we geen goeroe hadden waar alle aandacht naar uitgaat, niet iemand waar toch iedereen naar zit te kijken?’
‘Ik wil best naar mijn caravan gaan hoor. Even een siësta nemen’, zei Arnon. Ik zag dat hij deze interventie erg waardeerde, maar Mari haalde op het laatst bakzeil. Jammer, want hij had een interessant punt. Ook ik vroeg me soms af of de goeroe zijn eigen experiment niet in de weg zat.

Poepen
Na de verhalen van Markies de Sade over poep, had ik zelf zin gekregen om te gaan poepen.
Ergens achterin de tuin moest zich een pomptoilet bevinden. Omdat die het verst af lag van waar de groep zich bevond, ging ik daarheen. Het poepen ging goed, maar het doorspoelen minder. De pomp was stuk.
Uiteindelijk heb ik noodgedwongen de uitwerpselen met mijn handen uit het toilet geschept en in de Vinkeveense Plassen gegooid. Het was een ongemakkelijke toestand waar ik gelukkig mee klaar was voordat iemand mij kon zien. Op mijn eigen alledaagse wijze was ik Markies de Sade misschien toch een beetje genaderd. Ik had geen poep gegeten, maar het wel als een offer naar de waterkant gedragen. Na deze handelingen was ik doodop en kroop ik in een bootje dat aan de kade dobberde en waar een zacht matras in lag. Anabel was er tot mijn verrassing ook.
‘Hé,’ zei ik.
‘Hé,’ zei ze en glimlachte. Een felle zonnestraal scheen tussen de regenwolken door in het kleine bootje, haar helderblauwe ogen lichtte op. Ze was erg mooi. Ook Max, de Duitse muzikant die hoopte op inspiratie van het kwaad, had het bootje gevonden en zocht een plek om na de zware nacht met de snurkende Derek even bij te komen. Tot slot mochten we ook Jorjecito en zijn assistent Daniella verwelkomen. Het begon op een jeugdhonk vol tieners te lijken. Weer werd ik overvallen door de schoolreisjesgevoel.


Sjamanistisch ritueel
Het moment van het ritueel was aanstaande en we verkleedden ons. De meesten gingen weinig fantasievol verkleed als heks met hertengeweien of pruiken en een puntmuts. Ernst, de fotograaf van dienst, droeg een Venetiaans masker en een cape. ‘Dit was mijn outfit als fotograaf op een Eyes wide shut-feestje.’ Ik begreep dat dit om een grootschalige orgie ging zoals in de film van Stanley Kubrick, met gemaskerde Mannen en vrouwen.
Werner scheerde alleen zijn baard af tot er een klein snorretje onder zijn neus overbleef. Een effectieve manier om de dictator van het Derde Rijk tot leven te brengen. Volgens Kevin was Hitler het absolute kwaad.
Ik was als toeslagen ambtenaar gekomen. Om mijn nek hing het bewijs dat ik op een Zero Tolerance fraude congres van de Rijksoverheid was geweest. Verkleed in onze verpersoonlijking van het kwaad moesten we vervolgens in een cirkel wachten tot we gehaald werden. Je zag mensen komen en gaan en je vroeg je toch af wat ze hadden meegemaakt.
Toen werd ik meegenomen en ik moest een houten huisje betreden waar een vrouw zat met ontblote borsten. Het rook er naar wierook uit de Katholieke kerk en ik werd met takken geslagen terwijl er onverstaanbare spreuken werden opgedreund. Ik moest op mijn knieën gaan zitten om mijn wensen uit te spreken. Daar gezeten maakte ik van de gelegenheid gebruik om mijn handen te warmen onder de rok van deze genereuze madonna.
Daarna werd ik teruggejaagd naar buiten, terug naar de kring. Lijden, daar kwam het staan in de kring op neer. Ik had daar geen enkele moeite mee, zoals sommige anderen, dit was wat er moest gebeuren om de groep tot een hoger plan te tillen. Dit waren de Funny Games waarnaar ik verlangde.

Anabel werd uit de cirkel geroepen en kwam terug. Ze ging echter niet op haar oude plek staan, zoals iedereen deed, maar nam mijn hand. Dit was een goed teken. Ze had duidelijk voor mij gekozen en alle kou verdween uit mijn lichaam. Zo ging het door, mensen verdwenen en kwamen weer terug. Ook de goeroe zelf ging weg en kwam weer terug. Net als Anabel ging hij niet terug naar zijn oude plek. Hij had overal kunnen gaan staan, maar tot mijn stomme verbazing koos hij ervoor tussen mij en Anabel in te gaan staan. Was dit toeval? Ik denk het niet. Dit was een ingreep.
Na het ritueel ging ik met Anabel kijken hoe de hottub aanvoelde. We waren tot op het bot verkleumd en we hadden bedacht dat we even in het water wilden gaan zitten. Het was veel te heet en dit plan zou moeten wachten tot na het eten.

Aubergine
Tijdens de barbecue, ik at louter aubergine, speelde Flip Noorman liedjes van Leonard Cohen die hij zelf vertaald had. Flip vertelde dat hij nog nooit zo’n moeilijke groep had gehad. ‘Meestal wordt er volop meegezongen met deze liedjes, maar jullie waren nogal schuchter,’ zei hij.
Ik raakte in een geanimeerd gesprek met Daniella, de assistent van Jorjecito de gongmeester. Ik had een zwak voor Anabel, maar kennelijk had ik ook een zwak voor Daniella. Ze woonde in Berlijn en vroeg zich af waarom eigenlijk. ‘Ik breng vooral hele dagen door in mijn atelier om te schilderen. Dat atelier kan in principe overal staan.’
Toen Flip klaar was en er alleen nog wijn op tafel stond, dacht ik ineens weer aan de hottub.
Bij de hottub aangekomen was ik er nog net getuige van hoe Arnon en Anabel bloot uit het warme water klommen. ‘Goed dat we dit nog even hebben gedaan,’ zei de goeroe. Hoewel ik had gevreesd voor de orgie, kon ik nu een gevoel van teleurstelling toch niet onderdrukken. Hoe had ik dit mis kunnen lopen?

Later hoorde ik dat Anabel Arnons persoonlijk assistent is geworden. Misschien dat toen, in die hottub, het sollicitatiegesprek zich heeft voltrokken.

Gongsessie
Op de laatste nacht werd de hele wijnvoorraad er doorheen gejaagd rondom het kampvuur. Ik was er niet bij, maar Arnon vertelde er later over: ‘Ernst heeft eindeloos gesproken over Tantra seks, dat vind ik zo vreselijk, dat je vreemden aanraakt omdat seks gezond voor je zou zijn. Dan word ik nog liever gigolo.’
Na het ontbijt ging Daniella aan iedereen vragen of we zo naar de gongsessie van Jorjecito wilden komen. Michael ging liever afwassen dan naar de gong luisteren. ‘Van afwassen word ik rustig,’ fluisterde hij in mijn oor. Michael liet weinig van zijn emoties blijken, de afgelopen dagen heb ik hem niet kunnen betrappen op enthousiasme of teleurstelling. Hij werd de hele tijd een beetje geplaagd door de goeroe, maar volgens mij is het ook tussen die twee niet tot seks gekomen.
Het ronde houten huisje dat wel wat weg had van een yurt, en waar ik de tweede nacht mijn toevlucht had genomen, was comfortabel ingericht met matrassen en dekens. Ik lag vlak naast de gong en ik voelde me net een klankkast die het geluid doorgaf aan de rest. Naderhand moest er zelfs iemand huilen. Dat heb ik gedaan, dacht ik tevreden, ik heb met mijn klankpijlen gaatjes in je geprikt en nu loop je leeg.

Ik wisselde gongervaringen uit met Max. Hij had gehallucineerd. Voor hem in de lucht zweefde op een gegeven moment een vreemdsoortig gat dat hem uitnodigde naar binnen te gaan. Het was onmiskenbaar een erotisch gat. Max deed niks. Het gat verdween uit zichzelf weer, de mogelijkheid, de verlokking, ging aan hem voorbij en het was goed. Hij zag het ontbindingsproces van een hand en hij zag botten die in een draaikolk naar de bodem van de zee werden gezogen. ‘Maar niks was angstig of naargeestig, alles gebeurde zoals het moest zijn.’ Max heeft na dit weekend besloten zijn muzikale ambities niet te volgen. Je moest er volgens hem te grote offers voor brengen op het gebied van relatie en gezin.

Afscheid
We begonnen in een kring en eindigden weer in een kring.
‘Wat viel tegen?’ wilde Arnon weten.
‘Dat je hier nergens goed kan poepen,’ zei Sebastiaan, ‘je kunt wel het kwaad tot je nemen, maar het kwaad moet er ook een keer uit.’

Ik ging eerder weg dan rest. Op de boot voelde ik toch een steek van verlies, de commune was voorbij voordat het goed en wel begonnen was. Er was nog een troostrijke gedachte; de commune zal op grotere schaal in Oklahoma worden voortgezet. Arnon zei dat Rem Koolhaas, of Wiel Arets, de huizen voor die commune gaat ontwerpen. Ik weet nog niet of ik er heen ga. Misschien wel als de goeroe bereid is om een echte goeroe te worden. Het kwaad komt niet vanzelf, je zult psychologische spelletjes moeten spelen, meer Funny Games, om het kwaad op te roepen.
Toch heeft het idee potentie en dit weekend werd niet voor niets omschreven als een oefencommune. In de Vinkeveense Plassen heeft Arnon Grunberg informatie opgehaald over de groepsdynamiek en kan hij nadenken over betere manieren om die te manipuleren.
Bovendien zal in Oklahoma de factor tijd een belangrijke rol gaan spelen want de grote commune zal minstens enkele maanden in beslag gaan nemen. Of Daniella en Anabel ook komen is onduidelijk, maar dat hoeft geen belemmering te zijn. Wie lang genoeg op elkaars lip zit zal vroeg of laat gevoelens gaan ontwikkelen. Dat kunnen positieve of negatieve gevoelens zijn. Over beide kan je nadenken en schrijven.

Bram Esser

Ps: Arnon Grunberg heeft aangekondigd dat hij via zijn eigen website binnenkort verdere details zal geven de over aanmeldprocedure voor de Commune in Oklahoma die plaatsvindt in september 2024.

(Afbeeldingen: © Ernst van Deursen)