Gas geven

Het gebeurt niet heel vaak dat een man op zijn zestigste nog begint met rijlessen, maar Oek de Jong behoort de groep ‘lastige gevallen’ die het felbegeerde rijbewijs alsnog in bezit wil krijgen. Dat zou een boek kunnen opleveren vol anekdotes over rijinstructeurs, onhandige pogingen om in te parkeren en de stress bij het eindexamen. Man zonder rijbewijs is veel meer dan dat geworden.

De reden om pas heel laat het rijbewijs te halen plaatst De Jong in zijn jeugd waar hij als zeventienjarige achter het stuur zit, met zijn moeder op de bijrijdersstoel, en bijna een ongeluk veroorzaakt. Een van de redenen om op latere leeftijd toch een rijbewijs te halen is het besef dat hij van anderen afhankelijk is als er iets gebeurt met zijn naasten. Met zijn vriendin J. bijvoorbeeld die hem belt nadat zij een ongelukje heeft gehad in Frankrijk en hij in zijn tweede huisje daar hulptroepen moet regelen om op bezoek te kunnen in het ziekenhuis.

Oek de Jong heeft vaker in fictieve vorm over zijn leven geschreven, waarin de provincies Zeeland en Friesland (waar zijn vaders familie vandaan komt) een belangrijke rol spelen. In Pier en oceaan bijvoorbeeld is het huwelijk van zijn ouders, in het bijzonder het tragische leven van zijn moeder een prominent gegeven. In Man zonder rijbewijs is de fictie verlaten en krijg je door herinneringen aan vroeger een nog completer beeld van de jeugd van De Jong. Die overgangen gaan heel automatisch. De associatie kan via de lesauto gaan naar de auto’s waarin de vader van De Jong reed, of toen hij staatssecretaris van Onderwijs werd, zich liet rijden.

Naast deze lijn over vroeger is het ook interessant om te zien dat De Jong dankzij de rijlessen buurten in Amsterdam leert kennen, waar hij nooit eerder geweest is. Waar mensen wonen die overal vandaan komen. De grootste uitdaging achter het stuur is om zijn rol van observator los te laten en mee te gaan in het verkeer. Er is een mooi contrast te vinden met de tijd toen hij zich als dertiger terugtrok in diezelfde stad, succesvol maar depressief. Nu is hij een man van de wereld geworden. ‘Gas! Meer gas!’ zegt de rijinstructeur. Meegaan met de rest en voor De Jong is het ‘of ik een laatste stap had gezet en kwam waar ik al heel lang had willen zijn.’ Man zonder rijbewijs is een bijzondere autobiografie geworden.

Coen Peppelenbos

Oek de Jong – Man zonder rijbewijs. Atlas Contact, Amsterdam. 220 blz. € 12,99.

Deze recensie verscheen eerder in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op 14 oktober 2022.