Migratieland Nederland

Tenzij de dominante meerderheid strikte segregatie afdwingt, is vaak al de vierde generatie nakomelingen van immigranten opgegaan in de nationale bevolking. Een paar generaties verder hebben velen er nauwelijks benul van dat er immigranten in hun stamboom zitten. Sietse van der Hoek (1943), schrijver en voormalig Volkskrant-journalist, knoopt in zijn boek Hete bliksem, vreemde smetten aan bij de geschiedenis van een familie, van wie in Assen en wijde omgeving iedereen de naam kent: Vanderveen, van het gelijknamige, grote warenhuis aldaar.

Afwisselend in- en weer uitzoomend plaatst hij de ‘kleine’ geschiedenis van de Vanderveens en enkele andere families in de ‘grote’, nationale en internationale geschiedenis, de nadruk leggend op de invloed van migranten op de Nederlandse samenleving en op de invloed van die samenleving op migranten.

Op de vraag wat een ‘echte’ Nederlander is, zei een rechtse nationalist ooit dat dat iemand is van wie de ouders echte Nederlanders zijn. Die dan dus ook alleen maar echte Nederlanders konden zijn als hún ouders dat waren, enzovoort. Volgens dat criterium zijn er, de migratiegeschiedenis in acht genomen, helemaal geen echte Nederlanders. En die Vanderveens dan? Drentser kan het toch niet? De wortels van de familie liggen deels in het Duitse Oldenburg.

Bijzondere aandacht heeft Van der Hoek voor de Indische Nederlanders en voor wat zij aan Nederland toevoegden. Denk daarbij ook aan rock-’n-roll, die in Nederland begon als indorock. Nico Vanderveen knoopte graag banden aan met de Zuid-Molukkers, die eerst in barakken waren ondergebracht en later min of meer gedwongen naar rijtjeswoningen in Assen en Bovensmilde verhuisden. Hij hield met zijn warenhuis-inkoop rekening met hun wensen, kwam op bezoek en stopte daar niet mee na de gijzelingsdrama’s.

Van der Hoek probeert vooral aan de hand van de wederwaardigheden van immigranten te laten zien dat het voordien naar binnen gekeerde Nederland na 1945 de ogen opende voor de buitenwereld, mede dankzij die immigranten. Uitzoomend behandelt hij ook de grote, geopolitieke ontwikkelingen, om te illustreren hoezeer Nederland erdoor werd beïnvloed. Terwijl typisch Nederlands geachte verschijnselen, de verzuiling bijvoorbeeld, betekenis verloren. Alles verandert altijd, maar heel veel veranderde heel snel in die periode. Dankzij zijn vlotte journalistieke pen en door steeds heen en weer te gaan tussen ‘grote’ en ‘kleine’ geschiedenis beschrijft Van der Hoek dat allemaal soepel en toegankelijk. Aan de vraag of de groei van populistisch-nationalisme betekent dat Nederland zich weer naar binnen keert, waagt hij zich niet.

Hans van der Heijde

Sietse van der Hoek – Hete bliksem, vreemde smetten. Nijgh & Van Ditmar, Amsterdam. 446 blz. € 24,99.

Deze recensie verscheen eerder in een kortere versie in de Leeuwarder Courant en het Dagblad van het Noorden op 11 november 2022.