En Daan maar piekeren

Het verschijnsel is universeel en van alle tijden: een nieuwe generatie vervangt de vorige, maar de verhouding tussen de generaties kan enorm verschillen. De moeder van Daan in de roman Moeder wist niet beter van Paul Teunissen blijkt een heel gecompliceerd persoon te zijn geweest. Niet vrij van hippie-gedrag, verslaafd aan alcohol en wat haar kroost betreft laverend tussen te veel en te weinig zorgzaam. En Daan maar piekeren.

Hebben ouders wel enig idee wat hun kinderen tijdens hun jonge jaren allemaal oppikken en onthouden? En realiseren ze zich wat ze hun nageslacht aandoen? Jonge ouders beginnen doorgaans vol idealistische gevoelens aan wat wel opvoeding wordt genoemd. Dat klinkt ook door in Daans herinneringen aan zijn ouders. Vooral zijn moeder was er een van de beschermende soort; altijd in de weer om de idylle in stand te houden, de kinderen te vrijwaren van nare invloeden.

Ik heb te lang geen weerstand ervaren. Je wilde dat we altijd en eeuwig vrij waren om ons te ontplooien en gelukkig te worden. We zouden vanzelf opgroeien tot goedhartige en gewetensvolle mensen. Maar als je te lang geen weerstand ervaart, ga je afdrijven, mam. Ga je weg zodra het lastig wordt.

Dat verandert met de tijd, als ze tracht haar eigen leven weer op te bouwen. Aanvankelijk is de familie heel erg bezig met de succesvolle schoenenonderneming van vader – op beurzen in Milaan en Düsseldorf wordt hij ‘Herr Toinissen’ genoemd, wat het autobiografische karakter van de roman onderstreept –, maar na een commercieel debacle raakt het gezin bijna aan de bedelstaf. Van je bijna alles kunnen veroorloven naar een bestaan in de overlevingsmodus is niet niks.

Paul Teunissen, in de eerste plaats journalist en scenarioschrijver, maar nu ook romancier, zet moeder en zoon centraal in dit boek, waarin ook de andere bij hun leven betrokken gezins- en familieleden, buren en vrienden kleine of grotere rollen spelen. Maar de roman cirkelt rond moeder in de gedachten van de zoon. Heeft zij het goede gedaan, heeft hij het goede gedaan, hadden ze er meer voor elkaar moeten zijn en had dat een betere verstandhouding opgeleverd?

De antwoorden op die vragen zijn uiteraard niet zo gemakkelijk te geven, waarmee Moeder wist niet beter ook een zoekend, tastend boek is geworden. Nergens (te) gemakkelijk oordelend of veroordelend, steeds met begrip voor het menselijk tekort. Daans leven met vriendin Kaya, zijn aanvankelijke vrees met haar kinderen te krijgen, de latere geboorte van toch twee kinderen en al zijn zorgen en angsten plaatst Teunissen allemaal in het licht van Daans verhouding tot zijn moeder.

[…] ik kon wreed zijn, vooral tegen degenen die me het meest na stonden, maar dat weet jij natuurlijk wel, mam

Al die contemplatie leest, vooral in het wat ongerichte begin van het boek, als een aaneenrijging van groot en klein leed, maar alles krijgt meer diepgang en betekenis als Daan in brieven aan zijn later overleden moeder zijn eigen motivatie steeds uitgebreider uiteenzet. Het wordt een volwaardig ‘gesprek’, waarin niemand gespaard wordt. Teunissen laat alle mensen in hun waarde zonder hun tekortkomingen onvermeld te laten. De opdeling van de roman in vier delen is wat kunstmatig, aangezien de sprongen in de tijd nergens ontbreken, dus waarom dan steeds zo’n knip?

Dat Daan een gevoelige jongen is, blijkt steeds opnieuw. Hij worstelt met de wereld en zichzelf, probeert zichzelf te confronteren met de ook niet gemakkelijke levens van anderen, bijvoorbeeld door in een daklozenpension te gaan werken, maar komt er niet uit. Pas tegen het einde van de roman komen er aspecten van het leven van zijn moeder op zijn pad, die hem anders naar haar, maar ook naar zichzelf doen kijken.

André Keikes

Paul Teunissen – Moeder wist niet beter. Podium, Amsterdam. 248 blz. €21,99.