Mannenvriendschap, mannenliefde, mannenseks

Lezen is in beginsel een eenzame bezigheid. Als je als lezer niet actief op zoek gaat naar contact bij een boekenclub, bij vrienden, familie, op social media, dan blijf je na een lezing alleen achter. Wellicht een mooi verhaal rijker, wellicht een nieuwe schrijver ontdekt. Maar misschien las je net ‘dat ene boek dat je leven veranderde (…), dat onder woorden bracht wat in je leeft. Dat je hielp om het leven te omarmen.’ Dan is het zonde dat die leeservaring, wat dat boek voor jou heeft betekend, niet met andere lezers gedeeld kan worden. Juist omdat dat precies de kracht van literatuur laat zien: we herkennen ons in een verhaal, in een personage; we fantaseren, interpreteren, we projecteren onze persoonlijke levens op de levens van die fictieve personages. En daarmee leren we onszelf te accepteren, daarmee leren we van onszelf te houden. Dat geldt voor iedereen, en dat geldt voor degenen die buiten de maatschappelijke norm vallen nog nét een beetje meer.

In Hij/hem Een ABC van regenboogboeken staan ‘zesentwintig met passie geschreven essays over gayclassics’. Onder redactie van Eric de Rooij, Coen Peppelenbos en Doeke Sijens, die zelf ook meerdere essays voor hun rekening namen, werd aan veertien schrijvers, dichters, redacteuren, journalisten, wetenschappers en docenten gevraagd welke regenboogboeken betekenisvol voor hen zijn (geweest). Het resultaat hiervan is, volgens de redactie, ‘een waaier aan reacties en essays die, net als een regenboog, zeer verschillend van kleur zijn.’ En daar is geen woord van gelogen. Sommige essayisten schrijven een literaire analyse, sommige verklaren de inhoud van het door hun gekozen boek aan de hand van het leven van de auteur, andere schetsen een parallel tussen hun eigen leven en de personages, en weer andere delen hun persoonlijke verhaal door herinneringen te beschrijven aan hun eerste lezing van het boek. Het maakt dat de essays in Hij/hem net zo gevarieerd zijn als de werken waarover wordt geschreven. Zo schrijft Paul Hofman over André Acimans razend populaire Noem me bij jouw naam, mocht volgens Nop Maas Nader tot U van Gerard Reve niet ontbreken, en verklaart Matthijs Looij de ontstane rage rondom de Heartstopper-boeken van Alice Oseman. Maar ook oude, wellicht in de vergetelheid geraakte gayclassics werden voor Hij/hem weer afgestoft. Th. van Os ging in de bibliotheek tevergeefs op zoek naar Louis Couperus’ De berg van licht: ‘Het is een oud boek,’ werd hem daar verteld. Coen Peppelenbos wijdt uit over Christiaan Caspers’ vertaling van Xenophons Symposium, waarmee de lezer van Hij/hem zelfs even wordt meegenomen naar de klassieke oudheid.

Hij/hem illustreert hoe belangrijk queerliteratuur kan zijn in een periode van ontluikende seksualiteit, en hoe sommige boeken zelfs na een tweede, vijfde of twintigste lezing nog nieuwe inzichten kunnen opleveren: inzichten over hoe het leven is, hoe het was, hoe het leven zou kunnen zijn, maar ook over hoe het nooit meer zou moeten zijn. Want nee, homoseksualiteit is niet altijd Heartstopper-schattig. Looi van Kessels essay beschrijft de ‘massahysterie ten tijde van de aidscrisis’ aan de hand van James Purdy’s De gewaden der levenden, en ook ongelijke machtsverhoudingen worden door Coen Peppelenbos opgemerkt in een (her)lezing van Voor een verloren soldaat van Rudi van Dantzig. Het laat nog eens de diversiteit van de beschreven boeken, én de invalshoeken van de essayisten zien.

De redacteuren van Hij/hem hebben zich voor deze publicatie beperkt tot, de titel verraadt het al, boeken over mannelijke homoseksualiteit: ‘Het gaat om een ABC van boeken over mannen: mannenvriendschappen, mannenliefde, mannenseks,’ schrijft redacteur Eric de Rooij in het voorwoord. Het is een logische beperking; queerliteratuur is natuurlijk een veel te groot genre om recht aan te doen in één bundel. Het geslaagde Hij/hem maakt dus des te nieuwsgieriger naar andere queer ABC’s. Wellicht Zij/haar, of Hen/hun: over de ups en downs van queerlevens, queerliefde en queerseks zijn we hopelijk nog niet uitgelezen.

Eén ding is zeker. Na het lezen van Hij/hem is de lezer vervuld van goed geschreven essays over gayromans, en is de nog-te-lezen-lijst weer met tal van titels gegroeid. En daarmee is, aldus Eric de Rooij, ‘het doel bereikt’.

Thijs Overpelt

Eric de Rooij, Coen Peppelenbos en Doeke Sijens (redactie) – Hij/hem Een ABC van regenboogboeken. UItgeverij kleine Uil, Groningen. 184 blz. € 21,50.