Misdaad, moord en macht in Rusland en Wit-Rusland

Aleksandr Skorobogatov (1963) werd geboren in het Wit-Russische Grodno, studeerde proza en theater aan het Gorki Literair Instituut in Moskou, was enige tijd journalist in wat nog net de Sovjet-Unie was, trouwde met een Vlaamse en woont sinds 1992 in Vlaanderen. Skorobogatov heeft meerdere romans op zijn naam staan, die in vele talen vertaald zijn. Vanwege de absurdistische elementen in zijn literaire werk wordt hij nogal eens vergeleken met Boelgakov.

Sedert 2020, toen in Wit-Rusland massaal werd geprotesteerd tegen president Loekasjenko’s vervalsing van de verkiezingsuitslagen, protesten beantwoord met grof geweld en massa-arrestaties, krijgt Skorobogatov van het Vlaamse dagblad De Standaard ruimte en gelegenheid om actuele kwesties te becommentariëren die Wit-Rusland, Rusland en Oekraïne betreffen.

In Oorlogskronieken. Verhalen uit Belarus, Rusland en Oekraïne zijn artikelen gebundeld die hij sindsdien schreef voor De Standaard, waarvan een deel ook in de NRC zijn verschenen. Het eerste is gedateerd op 20-11-2020, het laatste op 14-07-2023. De artikelen worden voorafgegaan door een aangrijpende proloog en sluiten af met een dito epiloog, beide over de omstandigheden van de dood van zijn vijftienjarige zoon in 2002 in Rusland.

In de eerste stukken gaat het over vooral Wit-Rusland en over Rusland als hoeder van Loekasjenko, net als Poetin een dictator van een kleptocratie, dat wil zeggen: baas van een georganiseerde dievenbende. Maar na 24 februari 2022 werd Skorogobatov gedwongen zijn focus te verleggen: Russische troepen zijn Oekraïne binnengevallen. Wat in Rusland alleen ‘Speciale Operatie’ genoemd mag worden, werd binnen enkele dagen een grootschalige oorlog. Inmiddels zijn zes cijfers nodig om de gesneuvelden te tellen en lijkt de strijd zich ontwikkeld te hebben tot een loopgravenoorlog van het 14-18 soort.

Skorobogatov is er veel aan gelegen de waarheid omtrent Poetin te tonen. Omdat de Nederlandse kiezers Poetin-bewonderaar Geert Wilders op het schild gehesen hebben, die graag Poetins felicitaties met zijn verkiezingsoverwinning in ontvangst nam en pleit voor stopzetting van militaire hulp aan Oekraïne, ontleen ik aan Skorobagotovs artikelen een kleine selectie van ’s mans wandaden.

Rond 1990 ‘regelde’ hij de fusie van de top van de lokale staatsveiligheidsdienst met de leiding van de georganiseerde misdaad in Leningrad om in het machtsvacuüm te kunnen stappen, ontstaan tijdens de verkruimeling van de sovjetcommunistische staat. Toen Poetin later de leiding van Rusland van Jeltsjin overnam, hanteerde hij dat fusiemodel om het bestuur van Rusland de vorm en inhoud te geven op een wijze die zich het best laat typeren met het begrip kleptocratie.

In 1999 ontketende Poetin de Tweede Tsjetsjeense oorlog, na eerst de Russen daar geestelijk rijp voor hebben gemaakt met zware bomaanslagen op flatgebouwen in onder meer Moskou. Door Poetin toegeschreven aan Tsjetsjeense rebellen, maar vrijwel zeker het werk van de Russische staatsveiligheidsdienst. Onderzoeksjournalisten die bewijzen van de misdadige praktijken van het Poetinregime boven water haalden, werden en worden vermoord. Politieke opposanten idem en indien ze Rusland zijn ontvlucht, in hun buitenlandse toevluchtsoord uit de weg geruimd.

De oorlog tegen Oekraïne begon in feite al veel eerder, met de invasie en annexatie van de Krim en met de militaire steun aan de separatistische, georganiseerde misdaad in Oost-Oekraïne. Een militair slordigheidje aldaar leidde in 2014 tot het door een Russische, door Russische soldaten bemande, mobiele raketlanceerinstallatie neerhalen van vlucht MH17, die alle 298 vliegtuiginzittenden het leven kostte. Poetin heeft uiteraard lak aan het vonnis van de Nederlandse rechters en beschermt de direct verantwoordelijken.

Maffia-praktijken, kleptocratie, vermoorden van opposanten en kritische journalisten in en buiten Rusland, de MH17-tragedie, kennelijk staan ze Wilders bewondering niet in de weg, want nog in 2018 droeg hij – naar eigen zeggen met trots! – de Russisch-Nederlandse vriendschapsspeld op zijn revers tijdens een bezoek aan Rusland.

Ik ga daar niet alleen zo uitgebreid op in om lezers eraan te herinneren waar Wilders’ politieke sympathieën naar uitgaan, maar ook om een centraal element van Skorobogatovs betogen te tonen. Te weten de waarschuwing aan West-Europeanen dat wij te gemakkelijk wandaden van Loekasjenko, Poetin en hun regimes vergeten of bagatelliseren, dat wij ons niet realiseren dat wij permanent bloot staan aan Poetins pogingen West-Europa te destabiliseren en te corrumperen en dat we niet voldoende doen om Rusland en Wit-Rusland daar te raken waar het pijn doet, namelijk door de oligarchen, Poetin en Loekasjenko incluis, van hun immense fortuinen te beroven. Denk even aan de 18 miljard die Abramovitsj bij de ING-bank kon onderbrengen, 18 miljard waarover Poetin weliswaar niet formeel, maar feitelijk wel degelijk laatste instantie beschikte.

Skorobogatov toont zich in zijn artikelen meer dan een kritische waarnemer en commentator. Hij voelt zich een betrokkene en is dat natuurlijk ook: zijn familie woont nog steeds in Rusland en Wit-Rusland. Zijn betrokkenheid gaat verder dan woede en bezorgdheid over de gebeurtenissen sinds 2020. Hij maakt zich al decennialang zorgen over de maatschappelijke corrumpering en demoralisering die – hoe kan het anders als de georganiseerde misdaad alle macht in handen heeft – de afgelopen kwart eeuw schrikbarende vormen hebben aangenomen. De proloog en de epiloog van deze Oorlogskronieken geven daar een onthutsend voorbeeld van.

Hans van der Heijde

Aleksandr Skorobogatov – Oorlogskronieken. Querido, Amsterdam, Antwerpen. 208 blz. € 20,00.