52 variaties op een themaatje

Het was een warme dag aan het begin van de zomer. Bovendien begint Dora, met als ondertitel Een liefdesgeschiedenis, van Toon Tellegen ook nog eens vroeg in de ochtend, direct na het ontwaken. Onbekommerder kun je het je haast niet bedenken. Jongenskamer, zon al op. Denken aan een leuk meisje. Onlangs verscheen de vierde druk van deze in 1998 voor het eerst uitgekomen bundel van 52 variaties op het themaatje of verteller Vink met Dora naar het strand zal gaan.

In de muziek is variëren op een thema een bekender verschijnsel met uiteenlopende arrangementen en heel verschillende instrumenten. Maar je herkent onmiskenbaar de grondtoon. Wat Toon Tellegen deed is de literaire variant. Er gebeurt steeds hetzelfde, maar dan net even afwijkend van de vorige vorm.

De nog jonge Vink is verliefd op de mooie Dora in haar vrolijke en sexy zomerjurkje, met wie hij dolgraag naar het strand zou gaan. Maar op die warme, vroege zomerochtend ligt hij in halfslaap te bepeinzen wat er allemaal mis zou kunnen gaan. Wat als, denkt hij, en dan verschijnen er allerlei doemscenario’s voor zijn geestesoog, die de zo gewenste uitstap kunnen dwarsbomen. Er zijn een meneer Leenderts die hem telkens waarschuwend toespreekt, een vaas gladiolen die keer op keer in scherven valt, een koor dat zingt over verwelkende bloemen, vergaande schepen en altijd voortbestaande liefde, alsmede twee jongetjes die de twee geliefden beloeren:

Wat zie je? (…) Wat doen ze?

Het herinnert in zijn olijke absurdisme in diverse opzichten aan het eind vorige eeuw veelbesproken Herenleed van Armando en Cherry Duyns. De tv- en toneelprogramma’s werden in 1985 als boek gebundeld onder de titel Wat zegt? Wat doet? De waarschuwende heer is daar De Toneelman, ofwel Johnny van Doorn. En ook in Herenleed zingt geregeld een koortje wonderlijke intermezzo’s.

Tellegen, vooral bekend van zijn kinderboeken en lichtvoetige poëzie, heeft in dit vroege werk voor volwassenen zo zijn eigen methoden. Dora is ook beslist minder macaber dan Herenleed. De jonge vrouw draagt een picknickmand met zich mee, gevuld met broodjes, perziken en witte wijn, ze kust Vink graag en het koor blijft vol vertrouwen volhouden: ‘onze liefde, o onze liefde blijft altijd bestaan’. Toch klinkt ook in Dora beslist twijfel en vrees door. Wat als, immers.

De onzekerheid neemt op zeker moment welhaast psychotische vormen aan, daar in de vroege ochtend, versuft door de warmte, nog lang niet goed wakker. Tellegen speelt met zijn taal en ingevingen, met de hoofdstuktitels, die verwijzen naar gemoedstoestanden, laat de jongetjes steeds cryptischer opmerkingen maken en ondertussen waarschuwt de intimiderende heer Leenderts telkens voor de laatste keer. Uiteraard gaat de vaas met gladiolen voor de eveneens zoveelste keer aan scherven.

De heer Leenderts kwam binnen. Hij sprak met een vreemde tongval zijn waarschuwingen uit en wreef met zijn rechterhand over zijn linkervuist.
‘Ja,’ zei ik.
Toen zag hij mij en deed een stap naar achteren. Hij stootte tegen de tafel en een vaas met gladiolen viel rinkelend op de grond.

In de latere hoofdstukken verwacht Vink de immer waarschuwende heer Leenderts al, net als hij Dora’s spoedige komst vermoedt. De lezer kan niet achterblijven, de koers is duidelijk. Tot het eind als blijkt dat Vink dit allemaal maar verzonnen heeft in zijn sluimer en er helemaal geen probleem is. Een zorgeloos dagje strand met mooie Dora ligt in het verschiet. Of je dat punt dóórlezend bereikt is natuurlijk de vraag. Daarvoor zijn Tellegens variaties wel een beetje te voorspelbaar. Maar eentje per dag is heel aardig, met een glaasje sap in te nemen bij het zomerse ontbijt.

André Keikes

Toon Tellegen – Dora. Een liefdesgeschiedenis. Querido, Amsterdam. 206 blz. € 21,99.