Liefde in tijden van kapitalisme

In Het duivelsboek, het tweede deel in een zevenluik, onderzoekt de Deense Asta Olivia Nordenhof (1988)  het spanningsveld tussen seks en geld, tussen liefde en kapitalisme. Nordenhof wisselt verhalende stukken af met gedichten en gooit daarbij vlotjes een aantal romanconventies overboord. Nordenhof verwacht ook geen lezer die achterover leunt, maar eentje die moeite doet.

Het duivelsboek  is het tweede deel in de geplande zevendelige reeks over de brand op de Scandinavian Star in 1990. Bij die brand op het cruiseschip tussen Denemarken en Noorwegen vielen 159 slachtoffers. Rond de fatale scheepsramp hangt tot op vandaag een waas van mysterie.

Dit tweede deel moest volgens Nordenhof aanvankelijk gaan over T., de zakenman die aan het einde van het eerste deel (Geld als water) op zoek was naar investeerders om een rederij te beginnen. Bedoeling was om T. te volgen ‘van zijn kinderjaren tot aan de nacht waarop hij het bericht afwachtte dat de brand op de Scandinavian Star succesvol was aangestoken’, zo legt de auteur uit in haar proloog. Maar omdat de eerste drie versies van dat verhaal mislukken, gooit Nordenhof het over een andere boeg en keert ze terug naar haar motto en dat luidt kort en krachtig: ‘fuck mannen’.

Nordenhof wisselt verschillende vertelvormen af. Zelf bestempelt ze het eerste, verhalende hoofdstuk als ‘een erotische thriller over zakenmannen en de duivel’. Nadien volgen nog ‘gedichten over de liefde’ en ‘een toespraak vanuit het gekkenhuis’. Het is dan aan de lezer om te puzzelen en om het boek ‘in de reeks te laten passen’. ‘Ik kan natuurlijk/ niet/ al het werk/ alleen doen’, zo besluit Nordenhof haar proloog.

Voor het hoofdverhaal put Nordenhof uit haar eigen ervaringen als sekswerker. Ze gebruikt ook haar eigen naam Olivia voor het hoofdpersonage. Tijdens de coronapandemie verblijft Olivia twee weken in quarantaine bij een Britse zakenman in Londen. Tijdens haar verblijf daar werkt ze aan een novelle over haar verleden als prostituee en over haar duivelse verbond met T.. Als een soort Mephisto in maatpak overtuigt T. haar om een deal te sluiten. Daarbij wordt Olivia geblinddoekt en afgesloten van de buitenwereld opgesloten in een appartement in een onbekende stad. Terwijl ze overladen wordt met extravagante cadeaus, gaande van dure schoenen en een diadeem met smaragden tot een harnas (jawel, een harnas), wordt haar relatie met T. steeds donkerder en destructiever.

In interviews legt Nordenhof uit dat ze in Het duivelsboek vooral wil onderzoeken hoe nauw verweven geld en liefde zijn. Er is volgens haar een rechtstreekse link tussen het kapitalistische systeem – een systeem dat Nordenhof met vuur bekampt – en onze meest intieme keuzes.

Die link valt niet los te zien van het verleden van Nordenhof zelf als sekswerker. Maar het is niet alleen in die ervaringen dat het persoonlijke verleden van de auteur opvlamt. Dat is ook zo als het gaat over de ervaringen in psychiatrische klinieken, het misbruik door de vader of de kwetsbare gezinssituatie. Sommige passages snijden van de eenzaamheid en zelfhaat. ‘Stel je een badspons voor die keer op keer wordt uitgewrongen, en er blijft maar vies water uit komen’. Of bijvoorbeeld wanneer ze beschrijft dat ze het gevoel heeft dat ze nooit op de eerste plaats gezet wordt:

“Er was vrijwel niets waar ik meer naar had verlangd dan om uitverkoren te zijn. Toen ik in groep acht zat en een incapabele schoolpsycholoog me de krankzinnige opdracht had gegeven om mijn moeder te vragen wie ze zou kiezen als ons huis in brand zou staan, mij of haar verschrikkelijke man, had mijn moeder geantwoord dat ze niet zou kiezen.”

Geen rechtlijnig verhaal, geen klassieke plotstructuur. Nordenhof daagt de lezer graag uit. Grilligheid is de boodschap. Die grilligheid zal de ene lezer ongetwijfeld intrigeren terwijl een andere lezer mogelijk zuchtend afhaakt.

Maarten De Rijk

Asta Olivia Nordenhof – Het duivelsboek. Uit het Deens vertaald door Michal van Zelm. Das Mag, Amsterdam. 167 blz. € 22,50.